Hondekaak als bouwoffer
Geplaatst op: 10 september 2005 Hoort bij: Stad nu, Stad toen Een reactie plaatsen
De revelatie van deze Monumentendag was het extra onderdeel, de boerderij bij de Reitdiepdijk, even voorbij de nieuwbouw. Otto wees er me laatst al op, waarschijnlijk omdat ze “van het Oldambtster type” heet te zijn. Inderdaad ben ik toen ook even wezen kijken, maar aan wildvreemde mensen vraag je niet zo gauw of je hun huis ook mag zien, dus verder dan het damhek kwam ik niet.
Maar vanmiddag bleek tot mijn grote verrassing dat de eigenaar een ouwe bekende is. Vroeger woonde Egbert in de Oosterpoort, om precies te zijn in de gesloopte Kop, waar hij aan de Duikerstraat veel buiten zijn deur zat te beeldhouwen. De ouwe Vaszlovszky heeft er zelfs nog een foto van in zijn etalage hangen. Egbert studeerde indertijd theoretische natuurkunde, maar zit nu in de ict, en heeft samen met enkele compagnons een bedrijf dat websites en communities bouwt, onder andere voor de nationale ombudsman.
Hij en zijn partner hebben de heerd nu twee jaar in eigendom. De laatste boer, louter schapen houdend, ging er in 1999 uit, en intussen zat er een anti-kraakwacht in. Vanwege de vele modernere onderdelen, zoals het voorhuis, is de boerderij geen monument, en Egbert en zijn partner krijgen derhalve geen spie subsidie voor het opknappen. Maar wel maakt de boerderij deel uit van een beschermd stadsgezicht, zodat de bouwregelgeving wat strenger is.
Omdat de rietdekkers nog steeds bezig zijn, is het gebintenstel van de schuur nu nog in het volle daglicht te bekijken. Volgens het jaarringen-onderzoek bestaan de eerste vier gebinten uit hout, dat in 1632 gekapt werd. Met andere woorden: het span voor de schuur moet een of twee jaar later gericht zijn. Oorspronkelijk was die schuur met zijn drie vakken dus een stuk kleiner dan hij nu is.
Egbert vertelde ook dat hij onder een staander de halve onderkaak van een hond vond. Vervolgens keek hij bij de volgende staander, en daar vond hij de andere helft van dezelfde onderkaak. Het kan niet anders, of ’t gaat om een bouwoffer. Hoogst curieus voor de zeventiende eeuw, dacht ik hardop. Maar, zei hij, dat bouwoffer zat oorspronkelijk wellicht onder een nog oudere muur van kloostermoppen, waarvan hij eveneens enkele restanten aantrof.
Vroeger deed hij veel dingen met theater. Misschien wordt dat ook een bestemming voor de schuur. Over een jaar moest ik nog maar eens weer komen kijken. Dat zal ik zeker doen.
groninganus 
Oldambster type? Nee, mij interesseert vooral de erfenis van de middeleeuwse kloosterschuur. We kennen daarvan geen voorbeelden in onze provincie, ook niet uit de archieven. Er is een opgravingsverslagje van een veertiende(?)-eeuwse schuur uit Heiligerlee, maar dat is erg summier. En bij de reconstructie van het klooster Aduard hebben de maquettebouwers ook een kloosterschuur in elkaar geknutseld.
Kort na de Reductie blijken er in elk geval bij enkele kloosters (Feldwerd, Heiligerlee) grote schuren te staan met gollen, goulen of gulven. Voorlopers dus van de Groningse-Friese boerderij. De gebruikelijke boerenschuren waren toen vermoedelijk nog van een ander type.
Het eerste gedateerde voorbeeld van een Friese schuur is het voormalige schathuis van de Warffumborg (fam. Grashuis) te Warffum. Het gebint daarvan is met behulp van jaarringen op 1615 geschat. Er zitten insteekgaten in de dekbalken, waaruit blijkt dat op het gebint een extra jukbeengebint (een zogenaamde dakstoel) stond. Het onderzoek werd gedaan door Wolfgang Rüther, die enkele jaren gelden op de boerderijen in de Krummhörn promoveerde.
De boerderij in Leegkerk is de één na oudste gedateerde Friese schuur. Een klein exemplaar in Zuidbroek, vermoedelijk uit 1639, is onlangs gesloopt door een projectontwikkelaar. Enkele jaren jonger is vermoedelijk een schuur in Kloosterburen, waar de verzaagde resten van het jukbeenbint nog aanwezig zijn.
Helaas is er nog veel te weinig gedocumenteerd. De tijd dringt, want steeds meer succesvolle aardappelboeren laten het gebint vervangen door een staalconstructie.
O ja, heb je dat prachtige kruisje ook gezien, hoog op de voorste rechter gebintzuil? Een ingegrift kruisje op een heuveltje. Ik zou zeggen dat de pachters dat met een sacrale bedoeling hebben aangebracht. Misschien waren ze katholiek. Maar dat is natuurliik gissen.
Otto,
Dat van dat Oldambster type stond onderaan deze gemeentelijke pagina.
Helaas heb ik het kruisje gemist! Vermoedelijk is nog wel te achterhalen, wie toentertijd de eigenaars van de heerd waren. Dik kans immers dat de ondergrond in de dode hand was en de boerderij-eigenaars als meiers in de boeken staan.
Als de boeren hier katholiek waren, dan kunnen ze ook wel onderdak hebben geboden aan rondreizende priesters.
’t Is inderdaad een boerderij van het Oldamtster ype. Maar dat was het oorspronkelijk niet. De boerderij in Dorkwerd – ik schreef per abuis Leegkerk – is daarmee de een na oudste gedateerde boerenschuur in Groningen.
Niet dat het ergens op gebaseerd is, maar ik heb het idee dat het voorhuis er oorspronkelijk niet stond en dat het een soort lös hoes was.
Waarom is de boerderij van het Oldambster type?
Oldambtster type? Dat is een definitiekwestie. In Oldambt ontwikkelde de Friese schuur zich in de achttiende eeuw tot een gebouw waarbij woonhuis en schuur min of meer in elkaars verlengde lagen, gescheiden door een brandmuur. Later werd dat ook wel op het Hogeland overgenomen. Meestal gaf men daar echter de voorkeur aan een dwarshuis.
De Oldambtster boerderijen van dit type kenmerken zich verder door de woonvertrekken in het schuurgedeelte. Dit heette vroeger wel het ‘vierkant’, misschien een herinnering de stolpboerderijen die hier na 1600 werden gebouwd. Op het Hogeland zie je die woonruimtes in de schuur zelden, wel melkkamers en dergelijke..
De boerderij , gezien van de overkant,achter de 2 dijken.