Grensposten

Jan Sluijters – De eeuwige post aan de grenzen (1915)Samen met andere, veel gruwelijker cartoons uit de Eerste Wereldoorlog is deze te zien op een tentoonstelling in het Harmoniegebouw van de RUG, Oude Kijk in het Jatstraat 26. Toegang gratis. Meer informatie in de laatste UK.

(En omdat de UK nog steeds geen werkend digitaal archief heeft, het stuk hier maar opgenomen. sept. 2014)

“Onze tentoonstellingsposter is hier en daar niet opgehangen”, zegt Sara Mulder. Agnes Baas: “Een van de portiers in het Academiegebouw zei tegen ons: hij is niet door de keuring gekomen, want hij is niet aardig om naar te kijken.”

Op dat affiche staat ‘Oorlogken is jarig’, een prent van eind juli 1915, toen de Eerste Wereldoorlog één jaar oud was. Oorlogken krijgt voor zijn verjaardag allemaal lekkere soldaatjes toegestopt van zijn trotse vader Oorlog en grijnzende moeder Dood. Zoveel, dat hij er heel rood van gaat kwijlen. Agnes: “Misschien komt het door die Deense spotprenten en maakt de associatie die portiers huiverig.” Sarah: “Ik denk dat ze voornamelijk kijken naar de baby die bloed opgeeft.” Agnes: “Dat beeld is gewoon ranzig en scary, maar wel pakkend natuurlijk.”

Gebrek aan aandacht heeft hun tentoonstelling zeker niet. Bij de opening, vrijdag, was de Weber-foyer tjokvol en ettelijke media hebben zich al gemeld. Toch nemen ze afstand van de associatie met de Deense relcartoons. “Onze spotprenten zijn in een ver verleden gemaakt”, zegt Sara, “en we willen ze op zichzelf bekijken. Maar ze waren voor die tijd best wel heftig.” Agnes: “Ze laten de oorlog en het onrecht zien. Veel van die prenten maken je verdrietig, als je er lang naar kijkt.”

Samen met nog zeven andere studenten kunst- en architectuurgeschiedenis maken ze deel uit van een tentoonstellingsgroep. Zo’n team moet niet alleen een expositiethema onderzoeken, maar ook ook praktische zaken als transport, verzekeringen en inrichting voor een tentoonstelling regelen. Over hun onderwerp wisten ze eerst niets. En af en toe vonden ze die prenten uit de Eerste Wereldoorlog “best lastig om te ontcijferen”.

Die prenten zijn lithografieën of steendrukken, vaak met een dramatiserende steunkleur. Ze stonden tussen 1914 en 1920 in De Nieuwe Amsterdammer. Dat was het opinie-weekblad van Henri Wiessing, een partijloze marxist die als hoofdredacteur van De Amsterdammer ontslagen werd, maar zo goed als alle oude medewerkers aan zijn nieuwe blad verbond. Iemand die niet mee overliep was Johan Braakensiek, de spotprentenmaker. Maar Wiessing vond goeie vervangers, met name Piet van der Hem en Jan Sluijters. Beide waren een generatie jonger dan ‘papa’ Braakensiek en ze stonden, elk op zijn eigen manier, voor vernieuwing in de kunst. Het geld van Wiessing konden ze best gebruiken, want door de oorlog hadden ze minder werk. Tegelijkertijd was het mooie kans om te laten zien wat ze in hun mars hadden, en hoe ze over de oorlog dachten..

Nederland was neutraal, en de cartoonisten hekelden vooral de oorlog zelf, zo blijkt uit de tentoonstelling, waarbij Sara en Agnes een rondleiding geven. Het soldaten verslindende mormel van Jan Sluijters’ ‘Oorlogken is jarig’ maakt geen onderscheid naar natie. Van der Hems’ duivel die op nieuwjaarsdag zijn zandloper met knekels omkeert doet dat evenmin. Zoals ook alle naties gelijkelijk worstelen in een zee van bloed op diens ‘Bloedbadseizoen’.

Maar als er eens partij gekozen wordt, dan is Duitsland het mikpunt. Dat torpedeert maar Neerlands koopvaardij en durft het ook nog te ontkennen.Van der Hem stelt Duitsland voor als een een doortrapte Blauwbaard, die toenadering zoekt tot een argeloze Hollandse maagd, terwijl achter hem de lijken van zijn eerdere bruiden hangen. En Sluijters pakt uit met een prent, waarop Duitsland en Oostenrijk beginnen aan een groepsverkrachting van het reeds halfnaakte Servië, uiteraard eveneens een maagd.

Voor het contrast hebben de studenten ook een paar prenten van de ouwe Braakensiek opgehangen. Ze steken inderdaad erg braaf, stijf en amechtig af tegen die van de jongere generatie. Wiessing had een goede hand van kiezen, bij kunstenaars..

‘Bespottelijk; Spotprenten ten tijde van de Eerste Wereldoorlog’ – tot 17 maart in de Harmonie, dinsdag tot en met vrijdag van 12.00 – 17.00 uur. Toegang gratis.