Baffelt, Beem en Steem
Geplaatst op: 28 april 2006 Hoort bij: Geschiedenis Een reactie plaatsen
De firma Ongering heeft weer een leuk Groninganum in de aanbieding. Helaas is Ongering niet zo scheutig met informatie. De kaart – zo te zien afkomstig uit een reisatlasje – is volgens hun gemaakt door ene Abbeville, waarmee in dit geval gedoeld wordt op de koninklijke Franse geograaf Pierre DuVal d’Abbeville (1619-1683), die vanaf 1653 als cartograaf werkte voor zijn oom Nicolas Sanson d’Abbeville.
Ongering geeft geen datering voor de kaart. Eerst maar even de bovengrens: de kaartmaker overleed in 1683. Inderdaad staat de Kroonpolder bij “Fort Langaker” (Nieuweschans) er nog niet op – die is van 1696. Maar Veendam en Wildervank, vanaf zo 1650, 1660 in ontwikkeling, schitteren ook door afwezigheid. Terwijl de kaartmaker wel een mooi visgraatje over de Nienoordse venen tekende – die vanaf ongeveer 1600 volop aan snee zijn – ontbreekt zo’n patroon opvallend genoeg in Oost-Groningen.
Dan de ondergrens. De kaartmaker laat wè zien dat het Reitdiep (voorbij Garnwerd) gekanaliseerd is. Dat gebeurde in 1628. Maar nog een veel betere datering geeft de Dollarddijk die vanaf een punt voor Midwolde (= Midwolda) in een rechte lijn naar het noorden loopt. Dat moet de dijk van Oud Nieuwland zijn, een polder van 1665. Achter de dijk ligt zo te zien nog een flink stuk water, het zaakje is dus nog niet droog en de kaart werd derhalve in 1665 of hooguit enkele jaren later getekend.
Wellicht stelden Veendam en Wildervank op dat moment nog helemaal niet zoveel voor. Anders dan Baffelt, Beem en Steem waren het geen plaatsen waar je de reiziger lastig mee moest vallen.
groninganus 
Heel bedriegelijk, dit soort derdegraads kopieën. Het kaartenboek van Bredenberg-Alink geeft een nadere datering. Het is namelijk niet de Dollardpolder van 1665, maar die van 1626, die hier op een nogal vertekenende manier wordt afgebeeld. Die was voor het eerst te zien op de aangepaste versie van de kaart van Bartholdus Wicheringe uit 1616, gemaakt door Johannes Borgesius in 1646. Hij was te vinden in een herdruk van Emmius’ gidsje voor de provincie Groningen De Agro Frisia.
Het bewuste kaartje is echter later ontstaan, omdat de veenontginningen rond Zuidbroek al zijn verwerkt. Dit zijn voor het eerst gekarteerd door Pijnacker en verwerkt door Frederikde Wit in de jaren 1650. Hierop waren weer gebaseerd de kaarten van H. Jaillot (1674) en het aftreksel van P. Duval, dat onder andere verscheen in het boek Cartes et tables de geographie des provinces Unies des Païs-Bas. Parijs 1679.
Of voor de kenners: Vredenberg-Alink, type IV A 36.
Correctie: J.J. Vredenberg-Alink, De kaarten van Groningerland, Uithuizen 1974.
@Otto,
Welke datering geeft Vredenberg-Alink nou precies? Het moet dan wel na 1628 zijn, gezien het Reitdiep.
Het gekke is, voor ik het logje schreef dacht ik nog dat het de Dollarddijk van 1626 was, maar ik liet dit idee varen na een kaartvergelijking. De driehoek voor Midwolda was er in 1626 ook nog niet, toch?, en doordat die dijk daar zo mooi op aantakt, kwam ik op 1665 uit.
Er staat geen plaatje bij, maar ik hou het op de kaart van 1679.