Het Blauwe Huis, het Groene Dal en de Rode Schuur

Het Blauwe Huis

Er zijn her en der wel meer blauwe huizen geweest, die vrijwel altijd heetten naar de indertijd nog afwijkende kleur dakpannen. Maar als een pand in een vrijwel huisnamenloze boerennederzetting als Helpman zo heette, dan moest er haast wel iets bijzonders mee aan de hand zijn.

De oudst bekende vermelding van ‘het Blou Huis’ voor vastgoed in Helpman dateert van november 1642. In 1698 valt de naam bij mijn weten voor het laatst. Dat gebeurt in een boedelinventaris, die ook een indeling van het pand lijkt te geven: grote kamer, spijskamer (= keuken), bovenkamertje en schuur.

Iets echt voornaams moeten we ons hierbij niet voorstellen. De ligging van het Blauwe Huis blijkt uit een kaart (vergrootbaar, via) van het beleg in 1672: ten noordoosten van het dorp Helpman, ten westen van het Winschoterdiep, en ten zuiden van de Groenedijk, dus waar we nu ongeveer de Mediacentrale vinden (wat eerder de Hunzecentrale was). Op die kaart zien we echter een huis met het voorkomen van een klein borgje, bestaande uit twee verdiepingen en een kap en twee vleugels tegen het centrale bouwdeel aan. Het borgjesachtige voorkomen van dit vastgoed wordt nog in de hand gewerkt door de bos-aanplant erachter. Een en ander strookt niet met de indeling van 1698, die veel meer aan een grote boerderij doet denken.

Groenendal

Die boedelinventaris uit 1698 was van Lisebet, dan de weduwe Ties Groenendal. Ze bezat vrij veel onroerend goed in Helpman, naast “het Blou Huis” met zijn landerijen had ze ook een huis met beklemde grond aan de Oosterweg.

Voordat Lisebet met Groenendal trouwde (1684), was ze weduwe van Tebbe Tepens. Deze Tepens kocht in 1675 het Blauwhuis. Bij die gelegenheid werd dat met de annexen omschreven als een “heert landes, Groenendael genaemt (…), groot t’sestich graesen”. Anno 1675 heette het Blauwhuis dus al Groenendaal en naar ik vermoed heeft de naamsverschuiving te maken met een functiewijziging van het vastgoed. Waarschijnlijk kwam er na de oorlog van 1672 een nieuw huis op de plek van het vernielde Blauwe Huis, geen borgje maar een veel eenvoudiger boerderij. De nieuwe naam Groenendal verwees uiteraard naar het omringende groenland, dat ten opzichte van de Hondsrug erg laag lag.

Toen Lisebet, de weduwe Tebbe Tepens, in 1684 hertrouwde met Thijs Groenendal, moest er ook een boedelinventaris komen. In dat stuk valt de naam Blauwe Huis niet, en wel die van Groenendal. Het was een heerd met dezelfde hoeveelheid land als in 1675, namelijk 60 grazen. Ook getuige ander vastgoed en een zootje schuldbrieven was Lisebet toen al tamelijk welvarend. Met de 4 paarden en de 15 koeien moet de boerderij groot zijn geweest voor Helper begrippen. Ook Tepens’ legaat van 150 gulden aan de armen geeft status aan.

Thijs Groenendal, oorspronkelijk van Hemmen, trouwde dus in op een boerderij, die al langer Groenendal heette. Toch heet hij bij zijn trouwen al zo. Misschien was hij al wat langer werkzaam als knecht op die boerderij? Later boerde er in deze omgeving nog steeds een familie Groenendal.  De naam ging zelfs over op een straat, die oorspronkelijk over het spoor in de richting van het Winschoterdiep liep, en die ook wel, naar de omstreeks 1900 verrezen Hunzecentrale (nu dus Mediacentrale),  ‘het Centraleweggetje‘ heette.

Rode Schuur

Van de Rode Schuur was de naam evenmin origineel. Vermoedelijk ontstond hij, doordat een boerenschuur met rode, bakstenen muren en met een dakbedekking van rode pannen in plaats van riet nog niet zo vaak voorkwam.

De Rode Schuur te Helpman was begin achttiende eeuw een boerderij met 43 grazen land die we moeten zoeken in de buurt van het Winschoterdiep, maar dan wat dichter bij de stad als het Blauwe Huis of Groenendal. Anno 1723 was Sierd, ook wel Siwerd Fransen de eigenaar. Er zat toen 43 gras beklemd land bij. Fransen had drie paarden en veertien koeien, en was dus ook weer een redelijk grote boer voor Helpman. Erg lang zat hij er nog niet. Eerder woonde hij aan de Herestraat. Hij was doopsgezind vermaner (geweest) en en kwam als zodanig in 1712 en 1713 hard in botsing met het stadsbestuur, omdat hij een gereformeerde jongeling herdoopte en een huwelijk sloot zonder dat hij daar toestemming voor had.

Bron: archief Gerecht van Selwerd en Sappemeer, de inventarisnummers 304, 438 en 692