Op de Kurrelshoogte

Op 15 april 1742 trouwt Harmen Jans van Leegkerk met  Martjen Hinderiks van Wehe. Waar het paar woont, blijkt vervolgens uit het doopboek van de gereformeerde gemeente Hoogkerk en Leegkerk. Bij de doop van zoon Jan (1744), nn (1745), zoon Hinderk (1747), en de dochters Tetje (1749) en Weiktje (1751) wordt als domicilie steeds genoteerd:  “op de Kurrelshoogte onder Leegkerk”.

 Weer een intrigerend toponiem, dacht ik vorig jaar om deze tijd, toen ik deze meldingen tegenkwam. Ik vroeg Jan van den Broek of hij de naam Kurrelshoogte kende, maar dat was niet het geval. Op kaarten kwam ik de naam ook niet tegen, en omdat het via koopakten verbinden van de eigenaar met die in het eerste kadaster ook een onbegonnen zaak leek, liet ik het geïntrigeerd zijn maar even rusten.

Zoals wel vaker, wordt het raadsel van de ligging vanzelf opgelost. Sinds kort staan de schoolmeestersrapporten  van 1828 online, gisteravond las ik die van Leegkerk en tot mijn verbazing noemt Jannes Visser, de onderwijzer der jeugd aldaar, de Kurrelshoogte. Hij positioneert die iets ten zuidwesten van de Gaaikemadijk, spelt de naam iets afwijkend van het doopboek en komt met een naamsverklaring:

“…een plaatske genaamd Korrelshoogte, welke eerste bewoner Karel had geheeten, nu met verandering nog die naam draagt, om ook dat daar wat hoogten liggen, als wel voornamentlyk een streek, dat naar een dyk gelykt, dat misschien tot zeeweering verstrekt heeft.”

De naamsverklaring neem ik maar even met een korrel zout. De schoolmeesters van Leegkerk en Hoogkerk hadden daar namelijk weinig kaas van gegeten, en kurrel ligt wat mij betreft ook dichter bij kirrel of kerel dan bij Karel. 

In de positionering blijkt de schoolmeester van Leegkerk enigszins onprecies. Als je met zijn naamsvariant gaat googelen bij Google Books, levert  dat de Beknopte Aardrijkskundige Beschrijving (1818) van zijn collega Hendrikus Kremer uit Finsterwolde op en die slaat wat nauwkeurigheid betreft zijn vakbroeder met overmacht. Kremer schrijft:

“De Gaikingadijk neemt zijnen aanvang bij den kruisweg, loopt vervolgens in eene zuidelijke rigting tot aan de korrelshoogte, dan bijlangs het oude maar, dat nagenoeg op de Lent aanloopt, en zet zijnen loop voort in eene westelijke rigting tot aan het Adewerder diep.”

Anders dan Visser, die de Gaaikemadijk louter ten noorden van de grote weg naar Friesland wenst te zien, laat Mulder deze waterkering ten zuiden daarvan (de kruisweg) doorlopen. De Gaaikemadijk heet daar tegenwoordig de Zijlvesterweg.

Het hele kronkeltracé van de oude Gaaikemadijk kan je mooi zien op een topografisch-militaire kaart van ongeveer 1860, van midden boven naar links onder.:

Volgens Kremer liep de Gaaikemadijk ten zuiden van de Friesestraatweg naar het zuiden en zwenkte de dijk bij de Kurrelshoogte.  Vergelijking met latere kaarten levert dan de omgeving op, waar de Noodweg aantakt op de Zijlvesterweg, met iets ten zuidwesten van deze hoek de boerderij Gravenburg:

Achter Gravenburg (zie pijl) heb je een prachtige ronde structuur en je bent daarom geneigd te denken dat er een wierde ligt, die dan de naam Kurrelshoogte zal hebben gedragen. Maar dat is verkeerd gedacht. Want raadpleging van de hoogtekaart levert op, dat die ronde structuur een van de meanders van het oer-Peizerdiep aangeeft. Aan de binnenzijde of oostkant van de meanders lag de Gaaikemadijk,  die als een ketting kralen in de vorm van huiswierde-achtige podia verbond, waarvan er ettelijke nog bewaard zijn:

De Kurrelshoogte zal van die podia de grootste geweest zijn. Het is dan het heem of de huisplaats van de huidige boerderij Gravenburg;