Hoe Nederlandse schippers hun afkomst verloochenden

Tegeltableau met een kofschip. Collectie Fries Scheepvaartmuseum, Sneek.

Vanavond bij de lezing van Jan Willem Veluwenkamp over o.a. de Oostzeevaart van Pekelder schippers, me weer verbaasd over de grafiekjes, die enorme stilstand van de vaart lieten zien tijdens de Vierde Engelse Oorlog (1790-1784) en de Bataafse Republiek (1795-1801). Je weet: Engeland heerste buitengaats en daar durfde zich geen schip met Nederlandse vlag meer te vertonen. Dankzij allerlei overheidsstatistieken uit de vergelijkbare oorlogsjaren 1806-1813 weet je ook, hoe slecht het met allerlei fabrieken en trafieken was gesteld, die voor aanvoer of afzet afhankelijk waren van de zeevaart. Maar een dergelijke volkomen stilstand, als Veluwenkamps grafieken voor die jaren tonen?

Natuurlijk was er een uitwijkmogelijkheid. Een schipper kon het probleem van de Engelse vijandschap op zee omzeilen door te gaan varen onder vreemde vlag, bijvoorbeeld de Pruisische. Maar dat gaf weer een ander probleem, dat anno 1814 aangestipt werd in de Zedelijke bedenkingen aan het volk van Nederland, een dichtwerkje van de orthodox-hervormde oud-schulte van Groningen H. Nix. In de enige noot op dat poeem memoreert Nix de valse eden uit het Bataafs-Franse tijdperk, dat dan net is afgesloten. Met die valse eden bedoelt hij juist niet zozeer die tegen het stadhouderschap, de aristocratie, het federalisme, de regeringloosheid en wat dies meer zij, nee, hij heeft het oog op schippers, toch vaak net zo orthodox en orangistisch als hij:

“Ik herinner mij bij dezen (en wie wordt niet met mij huiverig om hier van te gedenken?) alle die valsche eeden welke er gedaan zijn door onze Nederlandsche Schippers ten tijde des sluikhandels. Kwam men in Engeland, men moest zweren, 1) dat men geen Hollander was, 2) dat men niet uit Holland kwam, 3) dat de lading geen Hollandsch product was, 4) dat het schip niet in Holland gemaakt was. Kwam men in Holland, hetzelfde – Ik heb ook wel eens gedacht dat het sluiten der havens, en het stremmen der zeevaart, door Napoleon, niet als een bijzonder straf hierover konde worden aangemerkt. God beware ons, dat iets dergelijks niet weer moge gebeuren!”