De schoolmeesters en het schaatsen

Bij de enquète die ons in 1828 de schoolmeestersrapporten opleverde, was ook een open vraag naar de volksvermaken  Slechts 16 van de 130 schoolmeesters noemden daarbij het schaatsenrijden. Veel vaker noemden ze de kermissen en jaarmarkten, de boeldagen, de harddraverijen en de winteravondvisites. En toch was dat scheuvelen een algemeen vermaak, zoals ook wel blijkt uit het antwoord van de schoolmeesters te Engelbert en Niehove:

De eerste verklaarde:

“De eenige uitspanningen, die meest allen met graagte beoefenen is het schaatsen ryden.”

Terwijl de tweede schreef:

“Des winters vinden velen hier eene uitspanning op het ys, zoo wel de landman met zyne vrouw, als derzelver kinderen en bedienden.”

Het is moeilijk in te zien dat dit enkele kilometer verderop anders zou zijn. Dat het schaatsen dan zo weinig genoemd werd, kan wel eens aan de omstandigheden hebben gelegen. Mogelijk noemden de pedagogen het scheuvelen minder vaak, doordat de enquète in de zomer plaatsvond, of doordat er een paar zachte of voor schaatsen anderszins ongeschikte winters waren geweest.

Intussen blijken die 16 schoolmeesters – zie de blauwe stippen op de kaart – niet bepaald mooi verdeeld over de provincie. Zo schitteren het Hoogeland en Westerwolde door afwezigheid. Blijkbaar dachten de schoolmeesters daar qua vermaak minder gauw aan schaatsen, dat natuurlijk ook nog nut had als een relatief snelle verplaatsingsmogelijkheid in de winter.

Schoolmeesters die wel spontaan op met het schaatsen op de proppen kwamen, bleken nogal eens te wonen in de nabijheid van de grotere waterwegen, maar vooral ook aan de westkant van de stad. Met name het noordelijke stuk Westerkwartier en het zuidelijke deel van Hunsingo zijn sterk oververtegenwoordigd. Waar dat aan ligt? Misschien is het de nabijheid van schaatsgek Friesland, misschien speelt ook de aanwezigheid van oorspronkelijk Friese schoolmeesters hierin een rol.