Het spook uit de wiem- of: hoe de Slang verscheen te Eenrum

Onderstaande spookverhaal trof ik aan in een vertoog uit 1766 over de natuurlijke oorzaken van spokerijen, geestverschijningen en wat dies meer zij. Als het verhaal zich inderdaad heeft afgespeeld op de borg van Eenrum , zoals de vertellers het willen, dan moet het opgetekend zijn vanuit het geheugen van de oorspronkelijke verteller, want volgens het borgenboek van Formsma werd Oosterhuizen, de laatste borg van Eenrum, in 1740 op afbraak verkocht door de laatste eigenaar, een jonker Gerhard Alberda. Omdat de Alberdaatjes ’s winters, zoals bijna alle jonkersfamilies, in de stad woonden, paste die oorspronkelijke verteller, hun particuliere secretaris of schrijver, dan op in hun borg. Anders dan de mensen in de omgeving, geloofde hij niet dat het er spookte. Gezien het uitgangspunt zit er uiteraard een happy end aan het verhaal en terloops komt er een aardig spreekwoord over het spookuur voorbij:

“Dus heb ik van naby gekend zeker secretaris, gewoond hebbende tot Eendrum, een dorp in de provintie van Groningen. Deeze heer heeft my verhaeld, dat toen hy daer woonde, het casteel van de jonker van die plaets de naem had, dat het daer zeer spookte. Dat dien Heer des winters naer Groningen gaende met syn huisgezin, uit dien hoofde niemant kon krygen, om daer des, nagts te slaepen, maer weetende dat hy aen geen spook geloofde, zulks hem verzogt, dat hy ook aennam.

Dog wanneer hy op zekere avond syn soontje op een opkamer reets had te bed gebragt en tot over 12 by een lamp beneden in de keuken zat te breyden, zynde de gragt rontom het kasteel toebevrosen en met sneeuw bedekt, zoo dagt hy by zig zelven: “Als er eens over dezelve dieven quamen inbreken, hoe zoudet gy het maeken?” En terwyl hy dat dagt, quam er onverwagt een swaere slag op de tafel daer hy zat, zodanig dat de lamp omviel. Hy grypt er strax (=meteen) nae, en ten allen gelukke: de lampe was nog brandende. Waerop hy wilde de retraitte nemen naer syn soontje, dog in het omdrayen zag hy, zoo hy meende, een groote Slang met een gespikkelde huid en korte pootjes tegen de tafel overeynd staen.

Hy dagt: “Het is tusschen 12 en één, dan is het spook op de been, zegd het spreekwoord. Daer is nu de oude Slange, de duivel, en dat is een regtvaerdige straf voor uw, omdat gy de verschyning van den boozen altyd halstarrig ontkend hebt”, schoon hy eerst had gemeend, dat de slag door een stok verwekt was, waermede een schelm, over de gragt gekomen zynde, hem had tragten te slaen, of te gooijen.

Dog een weinig verder zig omdraeyende, kreeg die ingebeelde slang eenigzins een ander gedaente, dat hem vrymoedigheyd gaf, er nader nae te zien, en raad eens, mynheer, wat het was? Het was een stok met worsten! De darmen gevuld met vet en mager vertoonden de ronde gedaente van een gesprenkelde slang: de houtte piggetjes, waermede het bovenend der ronde worsten waren vastgemaekt, hadden de gedaente van de korte pootjes der Slange! Maer raed nog eens, mynheer, van waer dit quam?

Hy zelve dagt nog al, dat een schelm hem daermede het hoofd had tragten te quetzen, maer neen, dat was het niet. Wat dan? Boven syn hoofd was het spek, vlees, en worsten opgehangen met een lange stok tusschen de dwarslatten aen de solder. Nu was de stok met worsten, zoo het schynd, wat te kort en daer by door de hitte van het vuur met der tyd nog meer ingekrompen, en ziet: juist ’s nagts tusschen 12 en één uir was de tyd daer, dat die stok aen het glyden raekte, en viel eerst met het eene punt op de tafel, dat die slag verwekte, en straks met de andere kant op de grond, waer door zig de worsten opeenpakten, en zoo bleef die stok met worsten in de gedaente van een slang regt overeynd tegen de tafel opstaen.

Daer heb je nu het gansche spook. Egter zeyde hy tegen my: “Had ik zonder nader onderzoek uit het huis gevlugt, ik zou niet anders blyven denken, of het was de oude Slang.””

Bron: Derde briev aen den Wel Eerw. en Zeer Geleerde Heere Petrus Nieuwland (…) over de mogelykheyd en bestaenlykheid van spooken, spookeryen enz.  (’s Gravenhage 1766) pag. 15-16.