Lavater in Hoogkerk

Op de intekenlijst (1780) voorin de Nederlandse vertaling en samenvatting van Lavaters werk over de gelaatkunde, vindt men staan (p. 5):

“Francke en dogter (J.H.) zeepzieders by Groningen.”

Bedoeld zijn de ondernemers van de zeepziederij op het terrein van de voormalige borg Elmersma, bij de brug te Hoogkerk. De dochter, Geertruida, is wel voor een savante gehouden. Uit zo’n notitie als bovenstaande blijkt dat ze haar veronderstelde weetgierigheid niet van een vreemde had.

In totaal waren er 42 Groninger intekenaars op dit werk. Als we de 10 studenten gemakshalve even voor academici tellen, dan behoorde een ruime meerderheid tot de geleerde wereld: 8 juristen, 4 stadsbestuurders en –ambtenaren, 7 theologen, 4 medici. een letterkundige en een mathematicus. Van de niet-academische intekenaren bleken er 7, een grote meerderheid, boekhandelaar. Waarschijnlijk waren die vanuit een commercieel motief in de uitgave geïnteresseerd. Afgezien van deze boekhandelaren en de Frankes was de handelsstand slechts vertegenwoordigd door 3 kooplieden en een jeneverstoker. In hun belangstelling voor Lavater sloten de Frankes dus meer aan bij (een segment van) de geleerde wereld, dan bij hun eigen stand.

Lavater, een Zwitserse predikant, was in geleerde kringen destijds het gesprek van de dag met zijn Physiognomischen Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe (4 delen, 1775-1778). Volgens hem kon je iemands karakter uit diens gelaatstrekken afleiden. Met zijn theorie zou hij bijgedragen hebben aan de populariteit van silhouetportretten in de laatste decennia van de achttiende eeuw.