Appel, bril, citroen – een ABC van voor het leesplankje
Geplaatst op: 25 maart 2015 Hoort bij: Geschiedenis, Taal 6 reactiesAap, noot, mies mag dan in het collectieve geheugen gegrift zijn als verwijzing naar het vroegere spel- en leesonderwijs, niet altijd was het leesplankje van Hoogeveen dat die trits in ons geheugen grifte, maatgevend. Voor 1897 bestond dat hele aap-noot-mies zelfs nog niet. In die vroegere era bestonden er nog meerdere abc-boekjes, waar de letters naar andere dieren, voorwerpen en mensen verwezen. Een dergelijk boekje was het kaftloze katern uit de eerste helft van de negentiende eeuw, dat zich bevindt in het familiearchief Van Iddekinge. Het bevat 24 ingekleurde plaatjes voor even zoveel letters, alleen de q en de x komen er bekaaid af en moeten het zonder illustratie doen:
groninganus 
Inktbaktje …? Foutje of was dat de toen gebezigde spelling?
Het kwam wel vaker voor, maar niet echt vaak.
Mooi abc-boekje!
Het blijft onder onze vrienden een onderwerp van discussie en ja, tweedracht.
Of het woord Ysslee eigenlijk de hoofdletters I en J gebruikt dus… IJsslee.
En komt de hoofdletter Y eigenlijk wel voor? ( afgezien van Yde, in Drenthe:)
Enige input hier over?
In de zeventiende, achttiende en de negentiende eeuw komen de y en de (typisch Nederlandse) ij in de praktijk beide door elkaar voor en zijn ze vaak tegen elkaar inwisselbaar. Pas later trad echt standaardisering op.
De Y komt nog steeds voor aan het begin van vele, oorspronkelijk Friese voornamen: Yde, Yke, Ymkje, Ynskje, Ype, Ytje etc. In burgerlijke standsakten willen die namen echter nog wel eens met de Nederlandse IJ beginnen. Zoals in die akten ook de naam Harry wel eens als Harrij wordt gespeld.
Bij het transcriberen van oude bronnen, waarin vaak ij’s zonder puntjes voorkomen, ga ik zelf meestal (maar niet altijd) af op de klank: een y waar sprake van een ie-klank is, een ij waar een ei-klank wordt uitgesproken.
Bedankt voor die uitleg.
De naam IJbeltje komt in onze familie voor, teruggaand tot 1799, in Friesland.
Deze stammoeder en menige daarna in mijn papieren gespeld met IJ.
Uitspraak onbekend…