←
→

Gronings was eerste taal in Groninger signalementen, maar bepaald niet dominant

Geplaatst op: 25 maart 2016 | Auteur: Ik Hoort bij: Geschiedenis, Taal Ik3 reacties

De signalementen uit het Oldambtster register dat loopt van 1805 tot 1807 bevatten ook nogal eens informatie over de talen die mensen spraken. Ik heb deze taalgegevens in onderstaande tabel samengebracht, maar me, om het een beetje overzichtelijk te houden, daarbij beperkt tot de mensen die in Groningerland waren veroordeeld. Ook blijven aangeleerde vreemde talen buiten beschouwing:

Naam Geb. / woont Leeftijd Kwalificatie van gesproken taal:
Albertus Busweiler Elburg 19 “Geldersche uitspraak”
Augustinus Rijkens Groningen 38 “Groninger spraak”
Pieter Hindriks Brouwer Meeden Oldambt. Woont in Grollo. 40+ “de Westerwoldsche taal”
Anje Hindriks Wehe 29 “platte Groninger taal”
Sytze Auwerts Opende, Friesland 34 “de Friesche taal”
Pieter Pot Noorddijk 44 “wat verwijfde Groninger spraak”
Theodora Stevens Maastricht 20 “een Groninger en wat Hollandsche taal, onder elkander gemengd”
Gerrit Wierst Woont Strobos, Pekela. 20+ “de Friesche taal”
Jan Melschede Woont Westerkwartier. 37 “gebroken Hoogduitsch met Hollandsch vermengd”
Doortje Hindriks idem 19 “Hollands”
Rikste Jans Bonderhamrik, woont in de stad Groningen. 22 “Oostfriesche spraak”
Cornelius Tiessens Oldeboorn, Fryslan 43 “Friesch”
Hindrik Janssen 28 “Hollandsche taal”
Wybe Reinds Valk 17 “eenigzints de Friesche taal”
Frijdrik Willems 15+ “platte Groninger taal”
Jan Jacobs Orsé Zwolle 20 “Hollansche taal”
Jacobus Augustinus Amsterdam 24 “Hollandsche taal”
Diever Jans Finsterwolde en daar wonend. 46 “plat Groningsch”
Hindrika Roelfs Wolvega 36 “De Friesche taal gemengd met Oostfriesch”
Klaas Hindriks 38 ”De Osnabrugsche taal”
Johannes Bernard Groningen en daar wonend. 18 “Groninger met Hollandsche gemengde spraak”
Eltje Remkes Groningen 55 “Groninger spraak”
Hindrik Wilhelm Wiltes Oldenburg 17 “lompen Oldenburger spraak”
Georg Hindrik Fernekamp Estorf, Hannover 47 “niet zuivere Groninger spraak”
Harm Gleuns Gronngen 23 “Groninger spraak”
Omme Godfried alias Wilhelm Schuckman Woonde in Fivelingo 49 “Oostfriesche taal”
Harm Egberts Woonde in Fivelgo. 30 “Drentsche taal”
Jan Alberts Woonde in Fivelgo. 16 “Groninger taal”
Pieter Hindriks Nagel Woonde in Fivelgo. 18 “Friesche taal”
Elisabeth Cornelis Frank Leeuwarden, woonde in het Gorecht. 22 “Friesche taal, naar het Amsteldamsch zwemende”
Sijbrand Beerends Dokkum, wonend Gorecht. 53 “Friesche taal”
Hindrik Ternauw Hessenland 50 “Hollandsch met een Duitsche tongval”
Albert Michiels Sappemeer 61 “Plat Groningers”
Heiltje Bonthuis Groningen 29 “Groninger spraak”
Renske Harms Dokkum 30 “sprekende weinig Friesche taal”
Jan Pieters Woonde in de Oostwolderpolder. 23/24 “de gewone Groninger taal”
Hindrik Jans Oud Lemge, Lipsland, woonde in ‘t Oldambt. 26 “een weinig de Lipsche taal sprekend”
Christoffel Wilhelm Limeken Frankenhausen, Saksen 20 “de Hoogduitsche taal”
Jan Jans Postelijn “de Friesche taal”

Het talenpalet was opmerkelijk veelkleurig. Onder deze 39 personen werden immers 13 eerste talen gesproken. Het Gronings was hiervan wel de meest gesproken taal, maar het was absoluut niet zo dominant als je misschien verwachten zou. Het werd slechts gesproken door een minderheid in deze groep:

Gronings 9
Gemengd Gronings-Hollands 2
Westerwolds 1
Drents 1
Gelders 1
Fries 5
Gemengd Fries-Oostfries 1
Hollands 4
Hoogduits-Hollands 1
Oostfries 2
Oldenburgers 1
Osnabrücks 1
Lips 1

De mensen die in Groningerland geboren waren, spraken wel allemaal Gronings. In de zuivere variant heet dat Gronings vaak “plat”. Waar een gemengd Gronings-Hollandse taal gesproken werd, lijkt er een militaire achtergrond te zijn geweest, met verhuizingen van garnizoens- naar garnizioensstad. De man die een verwijfde vorm van Gronings sprak, was een meermalen veroordeelde sodomiet.

De tweede taal onder deze groep mensen was het Fries. Het werd hier half zo vaak gesproken als het Gronings. Pas op de derde plaats, zij het vlak na het Fries, kwamen de verschillende varianten van het Nederduits, maar het Hollands was bijna even vaak te horen. Van de Nederduitse varianten heet de Oldenburger “lomp”, wat spoort met de heersende vooroordelen tegen Velingen en hannekemaaiers.

—

Bron: RHC Groninger Archieven, Toegang 731 (archief Drost der beide Oldambten) inv.nr. 6838: register van signalementen 1805-1807.

3 reacties on “Gronings was eerste taal in Groninger signalementen, maar bepaald niet dominant”

  1. André Looijenga schreef:
    26 maart 2016 om 01:13

    Fascinerend hoe goed men de verschillende streektalen uit elkaar kon horen: de verschillen tussen het Nederduits van Oostfriesland, Oldenburg, Osnabrück en Lippe bijvoorbeeld.

    Ik heb een vermoeden dat “De Friesche taal gemengd met Oostfriesch” van de vrouw uit Wolvega misschien wel een omschrijving van het Stellingwerfs zou kunnen zijn. “Friesche taal, naar het Amsteldamsch zwemende” (uit Leeuwarden) en “sprekende weinig Friesche taal” (uit Dokkum) zijn wellicht omschrijvingen voor Stadsfries, of misschien Nederlands met een zeker Fries accent.

    Tenslotte: “wat verwijfde Groninger spraak” — het spreekt me wel tot de verbeelding hoe dat geklonken moet hebben…

    Beantwoorden
    • groninganus schreef:
      26 maart 2016 om 08:48

      Dank voor je reactie! Die Fries-Oostfriese menging intrigeerde mij ook. Dacht echter dat de vrouw een poos in Ostfriesland verbleef. Ook wat betreft dat Stadfries zou je wel eens gelijk kunnen hebben. Helaaas is Harm Jan Tuin – zie elders op dit weblog – allang dood, anders zou hij het vast hebben kunnen vertolken.

      Overigens heb ik gisteravond even op de website van de Groninger Archieven gekeken met de zoekwoorden signalement en signalementen. Vooral het laatste leverde een schat aan inventarisnummers op: met name registers in de gevangenisarchieven zo grofweg tussen 1820 en 1880. Als die registers ook van dergelijke opmerkingen bevatten, moet dit materiaal een heel mooi onderzoek kunnen opleveren.

      Beantwoorden
  2. boomkruiper schreef:
    31 maart 2016 om 15:01

    “wat verwijfde Groninger spraak” Tjonge!

    Beantwoorden

Mijn gedachten hierbij zijn:

Deze site gebruikt Akismet om spam te bestrijden. Ontdek hoe de data van je reactie verwerkt wordt.

←
→