Reconstructie van onze bunker

Vandaag kwamen er twee tweets voorbij over een Duitse bunker, aangetroffen in Havelte. Eerst een bericht dat het als feit bracht. Vervolgens de twijfel.

In Havelte ben ik opgegroeid. Je had er allemaal Duitse gebouwen in onze buurt. Eén kazerne zat op honderd meter naar het westen, een andere stond op honderd meter naar het noorden. Achter de laatste, aan de Molenweg, lagen een paar bunkers.

Die bunkers bestonden deels uit vrij lage vierkante, uiterst solide afgewerkte gebouwtjes, afgedekt met een forse plaat beton. Onder die plaat zat volgens mij een spleet. Daar kon je vast doorheen schieten. Aan de voorkant had je een deur, die stevig dichtgespijkerd zat.

Achter het gebouwtje bevond zich een iets minder hoog, dijkachtig zandlichaam, met gras begroeid waar twee luchtpijpen doorheen staken. Als je in zo’n luchtpijp keek, zag je heel ver onderin water staan. Gaven die pijpen nou echo? Of verbeeld ik me dat?

In de beeldbank van het Drents Archief vind ik jammer genoeg geen foto, maar ik heb er zelf eentje gemaakt bij de sloop, ca. 1970, 1971:

Achteraf vind ik het jammer dat ik niet eerder een foto maakte, want het zandlichaam is hier al weggehaald en nu zie je alleen het openliggende karkas eronder. Maar bij nadere bestudering van de foto, blijken de contouren van dat zandlichaam nog wel zichtbaar. En als je die bijvoorbeeld met lichtgroene lijnen aanzet, dan is de verdere reconstructie vrij eenvoudig:

Vertelde ik al dat in de bunkers water stond? Een eng verhaal wilde dat er nog dooie moffen helemaal onderin zo’n bunker lagen. Maar dan zou dat water toch stinken?

’s Winters als er sneeuw lag suisden we joelend met sleetjes van dat zandlichaam af. De kunst was om zo ver mogelijk te komen, onder het prikkeldraad door, tot in het volgende weiland.

Zuidwest-Drentse ooievaarstelling

Begin jaren zeventig deed ik ’s zomers wel vakantiewerk bij de familie Veld in Nijeveen. Kratten met antieke tegels versjouwen, het vlintenstraatje vegen, schuren in de carbolineum zetten, dat soort klusjes. Ik verdiende er, meen ik, vijf gulden per middag mee. Die carbolineumlucht ruik je zelden meer, maar als het me een keer overkomt, keert het hele optimistische zomergevoel van toen weer terug, inclusief de radio Tourflitsen met Theo Koomen.

Een ander geluid daar bij de boerderij van Veld, was het geklepper van de ooievaars. Destijds waren die reuze zeldzaam in Nederland, het ging om een van de allerlaatste paren, een paar jaar later zelfs het allerlaatste paar. Bijna elk jaar waren er jongen. Ik mocht graag staan kijken naar het sierlijke af- en aanvliegen van de ouders.

Dankzij de herintroductie, sinds 1981, van ooievaars door de Lokkerij, heb je tegenwoordig daar in de omgeving weer veel bewoonde nesten. In De Wijk zijn sommige inwoners er al schijtziek van – die roepen om minder, minder, minder. Uit wijdere kring verneem je nog niet van zo’n aversie. Maar daar is de ooievaarsdichtheid dan ook nog lang niet op het peil van 1940.

Dat oorlogsjaar werden er in juli, zoals blijkt uit een bericht in het Agrarisch Nieuwsblad, maar liefst 25 nesten geteld in die omgeving. Nijeveen telde er 3 (waarvan 2 bij een familie Veld), Meppel had er 2, De Wijk 1, Koekange 1, Ruinerwold 13, op de Veendijk onder Havelte zag je er 1, terwijl er op Staphorst 4 waren, waarvan eentje bij (of op?) de hervormde pastorie.

Van deze 25 nesten droegen er 18 (= 72 %) jongen: in totaal 40 of gemiddeld ruim 2 per nest. Bij de 7 andere nesten was het misgegaan om uiteenlopende redenen: geen eieren, eieren niet bevrucht, eieren uit het nest gesodemieterd, of ’t hele nest van de paal afgewaaid. Ook het enige Havelter nest, bij J. Schiphorst op de Veendijk, hoorde bij deze betreurenswaardige groep. Om het rapportje in de krant aan te halen: “Eén jonge ooievaar uitgeworpen en verder niets van terechtgekomen”.

Wat je langs de Dorpsstraat zag

Zo’n twintig jaar geleden deed ik nogal eens lange interviews met oudere buurtgenoten voor De Oosterpoorter en vaak wisten die nog precies wat voor winkels er voor (ruim) een halve eeuw  aan de Oosterweg en Meeuwerderweg waren geweest. Van pand tot pand konden ze die opnoemen. Als ze er dan verder geen bijzonderheden bij wisten te vertellen, nam ik zo’n opsomming niet op in de uitwerking van het interview. De namen alleen boeiden me niet – daarvoor kan je immers ook wel in de Groninger adresboeken en telefoongidsen terecht.

Het grappige is, dat een dergelijke opsomming bij de Havelter herinneringen van Tjalling Waterbolk me helemaal niet verveelt. Daarin beschrijft hij – nota bene zonder namen te noemen – de panden die hij begin jaren 30 vanaf de Raadhuislaan op weg naar school (nu Piet Soerplein) passeerde:

“Onderweg kwamen we eerst langs een groep grote en kleine boerderijen en schuren rondom een onregelmatige, deels met bomen beplante open ruimte, de Oosterbrink. Daar stond ook een nieuw café-pension. Vervolgens liepen we langs het bedrijf van een schilder, een paar burgerwoningen, een kruidenierswinkel, een smederij, het huis van de gemeenteveldwachter, het huis van de huisarts en een oude boerderij met een klopper op de deur van het voorhuis. Zo kwamen we dan bij de ook weer met eiken beplante Westerbrink, met daaraan een café, een timmerbedrijf, en een grote oude boerderij met een wit geverfd voorhuis. Langs een grote open weide bereikten we ten slotte de school.”

Dat die opsomming me niet verveelt, komt uiteraard door de herkenning die ze oproept. Veel functies waren ruim dertig jaar later nog precies gelijk. Alleen is de school medio jaren 50 verhuisd. Om de omgekeerde tocht van het Piet Soerplein naar de Raadhuislaan te maken:

In die grote open weide tussen de Dorpsstraat en de Kosterijstraat lag een diepe sloot, door ons ook wel de Kikkersloot genoemd. Hierin vingen we salamanders, die dan na een paar dagen onvermijdelijk het loodje legden in onze jampotjes. Het was dan zaak de boel heel vlug weg te gooien, voordat ze begon te stinken.

In het grote vierkante witte huis met het blauwwitte monumentenschildje woonde – dacht ik – een Kassies, in de boerderij erachter zat de pottenbakker Dirk Staf. Van het timmerbedrijf ben ik de naam kwijt (iets als Waning, Waarsing o.i.d?), maar er stond een stellage naast, waarmee men bomen op een zaagstelling takelde, zodat er planken uit gezaagd konden worden. Dat heb ik echter nooit gezien – volgens mij ‘sliep’ dit bedrijf al in mijn tijd. Het café, nu weer deels in oude Jugendstil-gedaante hersteld, was toen van de familie Scholtmeijer. Er hing een kastje met veel geraadpleegde voetbalberichten aan de voorgevel. Achter het café was er met Pasen een keer een kermis met een draaimolen touwtjestrek- en schiettent e.d., later kwam er een grote zaal voor feesten en partijen.

De boerderij met de klopper op de deur heette het Schultehuis, omdat de schulten (zeg maar burgemeesters) er in de achttiende eeuw hadden gewoond. De huisarts, aan de overkant van de Dorpsstraat, moet in Waterbolks tijd dokter Miedema geweest zijn, die in de oorlog zwaar fout was en daarom na de Bevrijding een beroepsverbod opgelegd kreeg. In mijn tijd woonde er diens schoonzoon dokter Landeweer, die door de sneeuwduinen te laat kwam bij mijn geboorte.

Naast de de smederij, even verderop, had je een winkel in huishoudelijke benodigdheden en speelgoed – beide zaken waren van de familie Kwint, dacht ik. Een grote attractie in de herfst vormde de kastanjeboom voor de smederij, het was meen ik de enige kastanje van heel Havelte. Naast de smederij grensde een stukje es (bouwland) aan de Dorpsstraat, hiervoor stond een bord met plaats voor een drietal reclameposters (Martini, jenever uit Sappemeer, Mascotte etc.).

De schilder die Waterbolk noemt, heette in mijn tijd Daleman – deze was tevens drogist en er hing een email bord aan de muur met reclame voor het verfmerk Ripolin, met drie mannetjes in dezelfde verfhouding achter elkaar die elkaars ruggen beschreven.

Tot slot het nieuwe café-pension: dat was in 1930 opgericht door de brugwachterszoon H.J. Götz, wiens voorvader zich in de jaren 1820 vanuit Den Haag in de weldadigheidskolonie Frederiksoord had gevestigd. In mijn tijd werd het horecabedrijf uitgebaat door zoon Bertus Götz, die het in 1980 verkocht – sindsdien heet het Hoffmann’s Vertellingen.