Bedeeld door de diaconie van Beerta

Bovenstaande tabel geeft weer, wat de diaconie van Beerta in de jaren 1843-1861 uitgaf aan het huishouden van  Haiko Perton, die ook wel Haiko Pik werd genoemd, Grotendeels berust het overzicht op statistische tabellen van bestede gelden of goederen (inv. nr. 38) in het archief van de hervormde gemeente Beerta (Groninger Archieven toegang 206). Helaas bleken deze niet altijd even betrouwbaar, zodat ik hier en daar correcties heb moeten aanbrengen aan de hand van kasboeken (inv. nrs. 39 en 40) en een bestedingenboek (inv. nr. 61).

Deze Haiko Perton, de vader van mijn betovergrootvader, was eind 1788 te Beerta geboren. Hij trouwde in 1821 als boerenknecht met de arbeidersdochter en dienstmeid Foktjen Geerts Wubbenaar, die ook in Beerta woonde, maar in 1792 geboren was in Blijham, als dochter van ouders die intussen verhuisd waren naar Oude Pekela. Haiko en Foktjen waren honkvaster dan haar ouders. Ze zouden hun leven lang in Beerta.blijven wonen, waar ze te boek stonden als arbeiders en dagloners. Tussen 1822 en 1834 kregen ze er vier zonen, waarvan er een jong zou sterven, en ook nog een dochter. Van de drie overlevende zoons zou er uiteindelijk geen enkele in Beerta blijven wonen. Waar de dochter bleef is me onbekend.

Haiko en Foktjen konden zich in 1843, toen ze respectievelijk 55 en 51 jaar oud waren niet meer redden. Vandaar dat ze zich tot de lokale diaconie wendden voor steun. Omdat ze nog niet tot de aller-, allerarmsten behoorden, kregen ze geen weekuitkering, brood en kleding, maar voorlopig alleen maar de huur van hun woninkje. Met hun twee nog inwonende kinderen behoorden ze zo wèl tot de ruim honderd bedeelden van Beerta.

In de tweede kolom van bovenstaande tabel staat het rangnummer van hun huishouden op de lijsten van bestede gelden en goederen. Naarmate er oudere bedeelden stierven, kwam het huishouden Perton hoger op zo’n lijst te staan.

Uit de derde kolom blijkt dat de naam van mijn voorzaat nogal eens verschillend gespeld werd. Niet alleen bezigde de boekhoudend diaken de eerste jaren Haiko’s bijnaam, ook verglijdt diens voornaam naar het flauwere Heike, terwijl de r naderhand nogal eens wegvalt uit de achternaam, waarschijnlijk omdat het in de uitspraak een stomme r was. Ook in acten van de burgerlijke stand werd de naam wel eens als Peton geschreven, een enkele keer zelfs als Puton, hetgeen eveneens wijst op het niet uitspreken van die r.

In kolom vier zie je het aantal gezinsleden volgens de diaconie. In eerste instantie woonden er nog twee kinderen bij Haiko en Foktjen in, maar die vertrokken dus naderhand. De teruggang van 4 naar 3 gezinsleden in 1850 zou kunnen samenhangen met het vertrek van mijn dan negentien jaar oude betovergrootvader. Is die taxatie juist, dan komt de verdere teruggang van 3 naar 2 gezinsleden in 1856 door de verhuizing van de enige dochter. Een opmerkelijke anomalie in het regelmatige lijstje met aantallen gezinsleden vormt het jaar 1846. Er zou een vergissing in het spel kunnen zijn, maar misschien is er ook wel een verband met het feit dat de jongste zoon Elzo, mijn betovergrootvader, dat jaar opgepakt werd voor smokkel.

Getuige de vijfde, zesde en zevende kolom bewoonden Haiko en Foktjen tot 1860 povere eenkamerwoninkjes van vier verschillende verhuurders. Binnen Beerta verhuisden ze dus nogal eens, waarbij de huren in de loop der tijd steeds lager werden. Misschien verhuisde het gezin uit vrije wil, misschien gebeurde dat onder druk van de diaconie. Hoe dan ook moet armoe daar een rol in hebben gespeeld. Dat de diaconie het romphuishouden in 1860 in een diaconiehuisje kon plaatsen, scheelde haar natuurlijk ook.

De meeste winters – zie de kolom Turf – kregen Haiko en Foktjen één voer turf van de diaconie, maar in de winters van 1847, 1848 en 1857 kwam daar nog een extra karrevracht bij, terwijl de diaconie in 1849, 1850 en 1861 incidenteel nog kleinere porties turf extra gaf. Misschien is er een verband met koude winters? Uit de kolom met incidentele steun blijkt ook, dat er in 1847 sprake was van ziekte, zodat Haiko en Foktjen minder konden werken, wat de diaconie met kleine bedragen opving. Geneeskundige hulp bleek er nodig in 1859, wat resulteerde in de grootste kostenpost aan incidentele steun.

Begin 1861 overleed Haiko. De diaconie betaalde de lijkkist en gaf Foktjen 3 gulden voor turf en 50 cent ineens, Vanaf maart kreeg ze bovendien een weekgeld van een kwartje. Toch vond ze dat niet genoeg, vandaar dat ze haar beklag deed bij de Commissaris des Konings, zo weet ik uit andere bron, Hoewel de burgemeester van Beerta de CdK meldde dat Foktjen niets te klagen had met haar weekgeld en haar vrije woning en turf, zou haar schamele uitkerinkje in het najaar toch nog worden verdubbeld tot 50 cent. De aanleiding daarvoor was waarschijnlijk weer ziekte. Na drie weken het hogere tarief ‘genoten’ te hebben, overleed Foktjen immers, waarna de diaconie ook haar lijkkist betaalde,.

Waarmee we zijn beland bij de laatste kolom, die van de totale onderstandskosten per jaar voor dit huishouden. Wat dat aangaat hakten vooral de extra turf en de hoge turfprijzen er in sommige jaren in. Daarnaast waren de uitgaven bij ziekte en dood van belang.

Onze bijnaam in Beerta was Pik

Voor de draad er maar mee – ik ontdekte van de week dat al mijn voorvaderen Perton in het Beerta van 1800, 1850 bekend stonden als Pik. Zowel mijn betovergrootvader Elzo, als zijn vader Haiko, als diens vader Aeilko Perton droeg die bijnaam..

Ik heb hier al eens verteld hoe Elzo als veertienjarige boerenknecht in 1846 betrokken raakte bij een smokkelgeval. In de stukken staat dat hij ook wel “Elzo Pik” heette. Ik dacht indertijd dat dat sloeg op een stukje timmergereedschap, omdat hij even over de landsgrens, in Bonda, voor iemand een spinnewiel had gerepareerd.

Mij is nu gebleken, dat zijn vader, een landarbeider, die bijnaam ook al droeg. In een bestedingenboek en rekeningen van de Beerster diaconie komt namelijk van 1843 tot 1845 een Haiko Pik voor, die met zijn gezin tot mei 1845 voor 16 gulden per jaar in een “kamer” (= éénkamerwoninkje) van de kleermaker Hindrik G. Visker woonde. De diaconie betaalde de huur voor Haiko, vandaar diens naam in de administratie van dit armenfonds. Na mei 1845 blijven de voornaam van de huurder, het huurbedrag en de namen van de verhuurder gelijk, alleen wordt de achternaam van de huurder anders. De boekhouder schreef voortaan Perton in plaats van Pik. Ergo: Haiko Pik en Haiko Perton waren een en dezselfde persoon, temeer daar het gaat om de enige Haiko in de Beerster diaconieboekhouding van die jaren.

In het bestedingenboek van de Beerster diaconie staat bovendien een contractje van 18 maart 1810, waarbij de jongeling Hindrik Aeikes, zoon van Aeike Pik, van mei 1810 tot mei 1811 uitbesteed werd bij iemand, waar hij met zijn werk voorlopig alleen de kost zou verdienen. Hindrik was een jongere broer van Haiko en daarmee een oom van mijn betovergrootvader. De diaconie zou hem niet kunnen besteden als zij ook niet het gezin van Aeike Perton/Pik ondersteunde.

Deze Aeilke Perton/Pik was afkomstig uit Bonda (het Duitse Bunde) en trouwde in 1788 met een Beerster deerne. Ik had zijn beroep nooit achterhaald, en dacht altijd dat hij een hannekemaaier of arbeidsmigrant was geweest, tot ik vanavond de huwelijksakte van zijn zoon Haiko zag. In die akte, uit 1821, heet het van de vader: “in leven schoenmaker van beroep en gewoond te Bonda en aldaar overleden”. Kennelijk was senior metterwoon weer terug de landsgrens overgegaan. Zoals ook zijn ouders dat deden, want die kwamen in 1748 van Wymeer om te trouwen in Bellingwolde, terwijl ze later naar Bonda verhuisden. Bonda, nota bene ook de plaats waar hun nazaat en mijn betovergrootvader vandaan kwam, toen hij op smokkel betrapt werd.

Aeike de schoenmaker had zoons en kleinzoons die eerst boerenknecht en later dagloner waren. Maar de achterkleinzoon, mijn overgrootvader, werd weer schoenmaker. Louter toeval?

Om terug te komen op de bijnaam Pik die drie generaties Perton vanaf de eerste schoenmaker bleef aankleven – ik denk nu dat die te maken had met dat ambacht. Pik is gewoon pek, spul dat schoenmakers mengden met was om te gebruiken voor pikdraad, het garen waarmee ze schoenen in elkaar zetten. Pikdraad gold als een symbool van het schoenmakersvak, een schoenmaker werd daarom met een vergeten cliché ook wel Baas Pikdraad genoemd, of, zoals in Vlaanderen, pikker. Groningers zijn vaak wat zuiniger, vooral ook in hun woordgebruik, vandaar dat het in Beerta slechts pik werd.

Andermaal de Klinkerweg

Tot mijn verrassing bleek mijn oud-tante Siene – officieel Elsiena – de ansicht van de Klinkerweg, die ik nu in mijn bezit heb, in 1970 eens te hebben uitgeleend aan Johan Bodewes, de redacteur van de regionalia-rubriek Noorder Rondblik in het Nieuwsblad van het Noorden:

Over dat huis van mijn overgrootvader Perton heb ik hier wel eens geschreven. Ik merkte toen op dat het omstreeks de oorlog was gekocht door een invalide man, Heethuis, die ook het bedrijf van mijn overgrootvader voortzette. Nog tot 1983, naar ik meende. De opmerking in de Noorder Rondblik dat het huis in 1970 uiterlijk nog onveranderd was, sluit mooi aan bij wat ik gehoord had, namelijk dat na de dood van Heethuis alles van binnen nog geverfd was in de kleuren die mijn overgrootouders hadden gekozen, terwijl er toen ook nog hun bedsteden in zaten.

Ik denk dat die observaties komen van Jurriena, mijn andere oud-tante. Het kan haast niet anders of zij moet na de dood van Heethuis een kijkje in haar geboortehuis hebben genomen. Volgens een advertentie in het Nieuwsblad van 11 januari 1986 zou het de 23-ste d.a.v. worden geveild in het lokale café Van de Paard. Een week voor de veiling was er een bezichtiging. Waarschijnlijk heeft ze van die mogelijkheid gebruik gemaakt.

Het huis haalde die winter trouwens nog de voorpagina van het Nieuwsblad, omdat de notaris in zijn maag zat met een hele berg schoenen die Heethuis ter reparatie waren aangeboden, zonder dat dze bijhield van wie welke schoenen eigenlijk waren.

Mijn grootvader was de enige jongen die er opgroeide, temidden van vier zussen. Allemaal hadden ze overlijdensadvertenties in het Nieuwsblad staan, tussen begin 1973 en eind 1986. Mijn grootvader was de eerste die ging, hij werd slechts 80. Zijn oudste zus Geeske werd 92, en zijn jongere zussen Maria, Elsiena en Jurriena respectievelijk 83, 82 en 86. Waaruit maar weer blijkt dat roken toch niet zo gezond is.

In alle advertenties staat ook dat de Here ze tot Zich nam. Behalve bij tante Jurriene, die, geloof ik, ook niet zo gelovig was. Haar zus Elsiena wel, die was op latere leeftijd lid van de Evangelich-Lutherse kerk geworden. En mijn grootvader ook, want die ging tot de jaren zestig nog regelmatig naar de hervormde kerk en stierf met ‘de Heer is mijn herder’ (psalm 23, gezang 184) op zijn lippen.

Verbetering van bestaan

Aardig om te horen, vandaag, was dat vrijwilligers bezig zijn met het invoeren van emigratieregisters, die mettertijd als tekst en scan op het web komen te staan. Bij de tot nu toe ingevoerde namen zaten drie Pertons:

• 1884 – uit Bellingwolde: Jan Perton (49 jaar), naar Aplington, Iowa
• 1885 – uit Bellingwolde: Heiko Perton (17), naar Iowa
• 1893 – uit Nieuwolda: Freerk Perton (32), naar Michigan

De laatste was een broer van mijn overgrootvader Geert Perton (zie ook). Freerk was kleermaker en min gegoed, hoefde net zomin als mijn overgrootvader iets in de Hoofdelijke Omslagen te betalen en zijn vrouw en twee kinderen gingen met hem mee naar de VS. Het motief van hun landverhuizing was: verbetering van bestaan.

Ik heb wel eens een kaartje laten zien dat zijn dochter naar Finsterwolde stuurde. Ze leken in elk geval trots op het huis dat ze daar hadden.

Een ‘beestmensch’ en een ‘renegaat’ in de familie

Finsterwolde bereikte nogal eens de kolommen van De Tribune, in 1931. Een paar neven van mijn opa komen er niet zo best vanaf in dit communistische weekblad.

Sinds de landarbeidersstaking van 1929, waarbij een dode te betreuren viel, waren de communisten aan de winnende hand in Finsterwolde. Natuurlijk fulmineerden ze tegen de boeren, die ze zelfs “koelakken” noemden. Niet helemaal onschuldig, als je beseft dat de “dekoelakisatie” die op dat moment in de verafgode Sovjet-Unie aan de gang was, miljoenen mensen het leven kostte.

Maar ook met de sociaal-democraten van de S.D.A.P. hadden de communisten weinig op. Zij golden als “pleitbezorger voor het kapitaal”. Terwijl een arbeider die een buurjongen aangaf wegens diefstal, in De Tribune uitgemaakt werd voor “politie-spion”.

Tot zover de omstandigheden. Die ene neef van mijn opa, de SDAP-er Harm Tuin, ging in De Tribune door voor een “beestmensch”. Namens het Burgerlijk Armbesteur weigerde hij in april namelijk steun aan een  weduwe, die volgens de Tribune die steun juist heel erg nodig was:

“H. Tuin jr., die vroeger zelf van honger niet in slaap kon komen, gaf haar ten antwoord, dat zij zich zelf maar voorloopig moest redden. Twee keer heeft haar geneesheer er op aangedrongen, dat ze hulp moest hebben, maar de heele kliek denkt hier: sterf maar!
Arbeiders, leert hier toch uit, zoolang wij geen strijd-eenheid hebben gevonden, kunnen ze nog onze klassegenooten laten omkomen, maar met een georganiseerde macht, onder leiding van de C.P.H., kunnen wij met haar afrekenen.”

Dat voorjaar kwamen er gemeenteraadsverkiezingen aan. De communistische partij CPH stelde in Finsterwolde bekende namen als Simons en Schwertmann verkiesbaar. Twee landarbeiders, net als alle andere kameraden op de lijst, uitgezonderd Bulten, die visser was. De overige lijsten gingen door voor neutraal, waaronder die van de Neutrale Arbeiderspartij onder leiding van Beeno Tuin, de andere neef van mijn opa. Als anarchisten zaten hij en medestanders al jaren in de raad, doorgaans in hun “alleroudste plunje, met een rode das”.  In de raad hadden ze geruime tijd met de communisten opgetrokken, maar recent kwam er de klad in dat volksfront, wat je kan merken aan de Tribune, die op 27 mei schreef:

“De eerste twee neutrale lijsten staan gevuld met de namen van rijke kleiboeren en de derde lijst bevat als eerst naam die van de renegaat B. Tuin.  B. Tuin weet natuurlijk net zoo goed als wij, dat “neutraal” in de politiek niet bestaat, maar hij heeft dat bedrog noodig om zijn verraad te dekken. De kleiboeren, zoowel als de “neutrale” B. Tuin, vormen één front tegenover den strijd van de arbeiders. Hun misleiding zal niet helpen. Bij de a.s. verkiezingen stemmen alle arbeiders en arbeidersvrouwen van Finsterwolde op de lijst van den revolutionairen strijd, op de lijst van de Communistische Partij…”

Inderdaad won de CPH de verkiezingen in Finsterwolde. Maar met haar vier zetels kreeg ze nog net niet de absolute meerderheid in de raad. Dit werd geweten aan het feit dat zo’n honderd communistische arbeiders op de verkiezingsdag “met de hooiïng in Friesland waren”.  In totaal behaalde de CPH 454 stemmen. Maar Beeno Tuin, die nog als enige van de Neutrale Arbeiderspartij in de raad overbleef, moest nu kennelijk niet meer voor het hoofd worden gestoten. Hij zat op de wip, kon op praktische punten voor een meerderheid in de raad zorgen. In het verkiezingsverslag (24 juni) noemt de Tribune hem dan ook niet meer “renegaat”, maar “gewezen communist”. Wat heel wat neutraler klonk…

Geen bedelende kinderen meer in Beerta (1847)

Mijn voorouders Perton woonden tussen 1788 en ca. 1860 in Beerta. Het waren dagloners, die menigmaal om steun moesten vragen bij de diaconie. Ik heb dan ook zo’n vermoeden, dat er wel wat familieleden in hun jonge jaren hebben rondgelopen op de manier, zoals dit krantenbericht schetst:

“In de gemeente Beerta (…) liepen dagelijks om de 50 a 60 kinderen langs de huizen bedelen, en terwijl deze kinderen geene school bezochten – schoon in de jaren der schoolpligtigheid vallende, en dus van alle onderwijs verstoken blijvende – waren zij lot last van de meer gegoede ingezetenen.

Om dit bedelen tegen te gaan en tevens het schoolgaan te bevorderen, heeft men een middel uitgevonden, dat niet anders dan krachtig kan werken. Men heeft zich namelijk eens gemaakt, om voortaan niets meer aan de bedelende kinderen bij de huizen te geven, maar aan ieder minvermogend en arm kind, dat geregeld de school bezoekt, dagelijks een half pond brood uil te reiken.

Ten gevolge hiervan heeft in eens het bedelen opgehouden, en, volgens getuigenis van den onderwijzer te Beerta, komen er alleen in de hoofdscbool aldaar dagelijks 30 a 40 kinderen meer geregeld ter school.

Zoo geeft dan de gemeente Beerta een voorbeeld, dat algemeene navolging verdient; een voorbeeld, om het bedelen tegen te gaan, waardoor tevens luiheid en vadzigheid en de zucht tot lediggaan worden uitgeroeid; een voorbeeld, om het schoolgaan, vooral der armen, krachtdadig te bevorderen, waardoor tevens het middel wordt gevonden, om op den duur de armoede te doen verminderen, en de bedelarij geheel te doen ophouden.

Werd deze maatregel algemeen nagevolgd, men zou eerlang niet meer zooveel ongelukkigen zien, die, verstoken van een doelmatig onderwijs en gewend aan ledigloopen, der armoede zijn prijs gegeven.”

Bron: Arnhemsche Courant 3 juni 1847 (pag. 3 bericht uit Groningen); zie ook de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant van een paar dagen later.

Voorbeeldbrievenboek (1910)

Dit boek kwam tevoorschijn uit een verloren hoekje van de boerderij en mijn achterneef wilde het weggooien. “Geef mij maar”, zei ik. En ik mocht het meenemen.

Het is een voorbeeldbrievenboek uit 1910, een vertaling van een Duitse uitgave uit de jaren 1830. Waarschijnlijk ook een bewerking: wie de opeenvolgende edities achter elkaar legt zal vast minieme verschillen in mentaliteit kunnen bespeuren.

Mijn achterneef denkt dat het boek van zijn grootouders van moederskant is geweest. Dat waren mijn overgrootouders, afkomstig uit Friesland, die op het laatst op de Osseweide aan de Dijkstreek boerden.

Het boek valt duidelijk open bij een “Uitnoodiging van een vriend ter bijwoning van een bruiloft”. Die begint zo:

“Waarde vriend!

Wie buiten u zou van mijne vrienden de eerste kunnen zijn, dien ik een bericht mededeel, dat gij, hoop ik, nog van geen ander vernomen zult hebben? Gij staat verbaasd, en weet niet wat deze inleiding beduidt! Welaan, zoo weet, wat nog geen mijner vrienden weet; weet dan, dat ik sedert gisteren de bruidegom ben.”

Een andere plek waar de bladzijden zonder enige inspanning uiteen blijven staan is die waarop een dankbetuiging staat “voor het verleenen van eene ondersteuning aan noodlijdenden”:

“Achtenswaardige weldoener!

Mijn voorgevoel heeft mij niet bedrogen, toen ik mij vleide met de hoop, dat mijne voorspraak voor de ongelukkigen door den onlangs plaats gehad hebbenden brand niet vruchteloos bij Uweled. zijn zou. Gij hebt rijkelijk bijgedragen, achtenswaardig man, tot leniging van hun lot en mijne verwachting op eene milde bijdrage verre overtroffen; vooral daar ik weet, dat deze ongelukkigen niet de eenigen zijn, welke zich in uwe weldadigheid verheugen.” Etc.

Sommige zinsneden bij de diagonale lezing kwamen me vaag bekend voor, wellicht van brieven in archieven. De kans dat een weldoener meerdere gelijkluidende exemplaren van zo’n schrijven kreeg, was niet denkbeelig, want zulke brievenboeken werden vrij veel verkocht.

In dit exemplaar lagen ook nog wat bonnetjes voor versnaperingen, die er in de Tweede Wereldoorlog ingelegd zullen zijn:

Voor het laatst op de boerderij in Feerwerd

De boerderij in Feerwerd waar ik in mijn jeugd meermalen een lange vakantie doorbracht, staat te koop. Vanmiddag ben ik er hoogstwaarschijnlijk voor het laatst geweest. Een rondgang.

Als je eraan komt vanaf de Feerwerdermeeden, valt als eerste op de roekenkolonie bij de oprijlaan. Ze maakten weer behoorlijk kabaal. De buurman wilde ze liever weg hebben, maar ja, het zijn beschermde beesten.

Voor het eerst sinds 1971 op de zolder geweest, waar je heerlijk van de wereld af kon sluiten met spannende avonturenboekjes. Naar de schuur is er een deurtje. Vroeger stapte je van daaruit op het hooi, nu is dit het uitzicht:

Raampje met gewichten die bij de bascule horen:

Een broedende kip moet je niet storen:

Links van de hoofdschuur heb je een bijschuur (ook wel “hut” genoemd) die oorspronkelijk van de diaconie van Mensingeweer is geweest. Tussen beide schuren door loopt een pad naar de voorkant van de boerderij. Dat pad is niet meer begaanbaar door opslag van bomen die ook de muur van de bijschuur hebben ingedrukt:

Waar de zon niet kwam tekende zich een steigerend paard af op de schuurdeur:

De achtergevel met een glimp van de ruimte aan de zuidkant, waar het vaak zo warm is dat een wijngaard er wel eens heel goed zou kunnen renderen:

Mijn achterneef, de allerlaatste boer in de familie, heeft nog een stel schapen lopen op de Paddepoel. De menage op zijn boerderij bestaat voornamelijk nog uit haantjes. De meeste moet hij nog zien te vangen, dat lukt volgens hem het best bij donker, als ze op stok zitten.

‘Dieu betaikent God int Fraans’

Het is deze zomer tien jaar geleden, Bij Hotel Leeuwerik tegenover het station in Nieuweschans huurde ik een fiets, en reed daarmee via een omweg door de polders naar Finsterwolde. Daar bekeek ik het vervallen kerkhof met zijn protserige, maar treurig inzakkende en met onkruid begroeide boerengraven.

Intussen diende zich honger aan en daarom dook ik de kroeg naast de kerk in. De caféhouder en een oudere man zaten er aan de stamtafel. Terwijl de eerste mijn tosti achter in de keuken klaarmaakte, raakte ik aan de praat met de ouwe. Hij was ambtenaar op het gemeentehuiis van Finsterwolde geweest, bleek Tuin te heten en was verre familie van me. Zijn grootvader was de broer van mijn overgrootmoeder (zie ook).

Over mijn overgrootmoeder vertelde hij dat ze slaapwandelde, iets wat ik ook wel eens van een oudtante gehoord had. Ook wist hij dat ze een stopwoordje had, dat ze soms iets te vaak achter elkaar in de mond nam: “Edjeu – edjeu – edjeu”. Haar neef, Jan Tuin, later burgemeester van Groningen, verveelde dat een keer ernstig en hij kapittelde haar: “Zit toch nait zo te vluik’n Antje Toen”. Nu was zij na een ziekte met allerlei visioenen nogal een gelovige ziel, en verontwaardigd antwoordde ze dan ook: “Ik zit nait te vluik’n!” “Joawel heur”, sprak de latere burgemeester, “want dieu betaikent God int Fraans”.

Harm Tuin, de grootvader van mijn zegsman, dus de broer van mijn overgrootmoeder en vader van de latere burgemeester, was ook een mooie figuur. Domela Nieuwenhuis logeerde wel bij hem, als die een spreekbeurt in Finsterwolde kwam houden. Dat gebeurde regelmatig. Daarom gaf Domela zijn gesigneerde portret aan hem ten geschenke en dat konterfeitsel heeft nog tot Harms dood bij Harm boven de kachel gehangen. Want ondanks zijn prominente sociaal-democratische zonen, bleef Harm het anarchisme trouw.

Evenals de blauwe knoop. Alleen bij de Spaanse griep in 1918, 1919 dronk Harm eens een halve liter jenever achter elkaar op. Dat gold namelijk als een paardemiddel tegen die venijnige influenza.