Wat met Midwinter in een Groninger bakkerskorf zat

Vond een foto van een broodventster in Het Noorden in Woord en Beeld van 17 december 1926:

Zo ongeveer moet mijn overgrootmoeder erbij gelopen hebben, in Zuidhorn. Aardig is dat de bijbehorende conversatie ook het midwinterse assortiment in zo’n broodkorf weergeeft:

“Stoede? Kedetjes? Frizze olwieven? Mit krenten? ’n kwartje moar. Twaibakken? Kniepkoukjes en rollertjes veur neijoar?”

Twee keer Perton in Amsterdams Dagboek

Opdat we ons in de kerstvakantie niet gaan vervelen, heeft Delpher vandaag de edities van het Parool, Trouw en de Volkskrant uit de periode 1945-1995 online gezet, Voor het zoekwoord Perton leverde dit 99 resultaten op. Veel van dat spul was me al wel bekend uit regionale kranten, zo figureert de tafeltenniskampioene met mijn achternaam weer menigmaal in de sportkolommen, en blijkt Frits Perton de makelaar te adverteren voor een verplaatsbare boerenschuur uit de omgeving van Winschoten.  Maar de leukste resultaten zijn toch de paar keer dat een (ver) familielid figureerde in de Paroolrubriek ‘Amsterdams Dagboek’ van ‘Dagboekanier’ Henri Knap, later een bekende TV-persoonlijkheid.

De eerste keer betreft het de verschijning, in 1949, van een Bertus Perton in de afdeling ‘Goed zo!’ van Knaps rubriek, welke afdeling ook wel de “Parade der Braven” heette:

Oudezijds Achterburgwal 140 zal het hotel van de piccolo geweest zijn. Tegenwoordig ziet het er zo uit.

Mijn oudtante Siene, die net weer in Amsterdam woonde in een flatje in de Stadionbuurt, raakte in 1953 zèlf iets kwijt en schakelde blijkbaar Knap in om het verlorene weer terug te krijgen. Haar oproep belandde in de ‘Verdrietige afdeling’ van diens rubriek:

Siene werd wel aanbeden door een belastingcollega, waar ze echter weinig van moest hebben, terwijl ze verder levenslang vrijgezel is geweest. Reden voor mij om te denken dat dit ovalen horloge van haar moeder was geweest. Toch  jammer, dat het op zo’n manier weg is geraakt, maar wel aardig dat er nog een beschrijving van is.

Grietjes groene voordeur

Heb de laatste keer dat ik in Eelde was toch maar even een foto van haar voordeur gemaakt. Ook die stickers zeggen immers wat over Margriet Toppen, wijlen de nicht van mijn vader. Toen ik haar executeur-testamentair vroeg of ze veel liefdadige instellingen had moeten afzeggen, lachte die wat, bij wijze van halve bekentenis.

Moest zelf, toen ik hier in Hoogkerk kwam wonen, zo’n veertig, vijftig charitatieve instellingen afzeggen die door de overleden vorige bewoonster van mijn appartement werden ondersteund. Sommige zijn bijzonder hardnekkig. Die sturen ondanks de opzegging nog steeds bedelpost. Het overlijden van een weldoenster is blijkbaar moeilijk te verteren.

De vorige bewoonster van mijn flat steunde vooral christelijke instellingen. Hoewel ze artikel 31 was, zat daar zelfs Moeder Theresa bij, die als blijk van waardering en als attendering dat er een nieuwe gift verwacht wordt nepzilveren kettinkjes met crucifixjes stuurt.

De instellingen van Margriet haar deur vind ik stuk voor stuk ondersteuningswaardig. Maar je kunt niet alles doen. De Vogelbescherming, dat lijkt me wel wat.

Voornaamprovenance, of: waar komt mijn voornaam vandaan?

Genealogieën of stambomen betreffen gewoonlijk mensen van meerdere generaties die dezelfde familie- of achternaam dragen. Maar er is ook een exercitie of gedachtenspelletje mogelijk met de overerving van een voornaam.

Tot in de jaren 60/70 bestond hier in Nederland nog de eeuwenoude gewoonte om althans de oudste kinderen de namen van grootouders te geven. Zo ben ik als oudste zoon genoemd naar mijn grootvader van vaderskant Harm Perton (Oostwold 1892 – Havelte 1973). Maar hoe ging dat dan verder het verleden in?

Hij bleek zijn voornaam te hebben gekregen van Harm Harms Tuin (Beerta 1832- Finsterwolde 1883), zijn grootvader van moederskant die hij nooit in levende lijve had gezien. Dat gold getuige de kwartierstaat van de familie Tuin wel voor meer naamerfgenamen. Ook eerder ging de voornaam inderdaad steeds op traditionele wijze over van grootvader op kleinzoon. Dit is de teruggaande lijn:

Harm Adolfs Tuin
(Bellingwolde 1771 – Ulsda 1828)
<
Harm Jans Tuin,
(Bellingwolde 1723 – Bellingwolde ca. 1813)
<
Harm Jans (Kuiper),
(Lengerich ca. 1675 – Bellingwolde vóór 1721)

Dat Lengerich kon slaan op een plaats in het Emsland in het graafschap en vlakbij de stad Lingen, of op een ‘vlek’ met stedelijke allures en enkele honderden inwoners een eind verderop in Westfalen, zo grofweg tussen Osnabrück en Münster. Ik denk niet dat mijn vroegst bekende voorvader met de naam Harm die voornaam al in die Duitse contreien voerde, maar dat hij bij zijn komst naar Bellingwolde zijn eigenlijke voornaam Hermann in Harm heeft veranderd.

De voornaam Harm raakte na zijn vestiging, ca. 1700, te Bellingwolde dus verbonden aan de familie Tuin, die daar tot in de negentiende eeuw bleef wonen en daarna verhuisde naar respectievelijk Beerta en Finsterwolde, een verhuisbeweging die ook in de familie Perton is gemaakt. In Finsterwolde nam die de voornaam van de Tuinen over.

Harm Boukje en zijn anarchistische boekhandel

Harm Tuin, de anarchistische broer van mijn overgrootmoeder, kwam op dit weblog al menigmaal ter sprake. Pas vrij kort geleden echter, hoorde ik van zijn nazaten dat hij in Finsterwolde een bijnaam had, te weten ‘Harm Boukje’ (in het Nederlands Harm Boekje). Hetgeen perfect aansloot bij een passage in een artikel over socialisme in Finsterwolde  Daarin staat over Harm Tuin dat hij een boekendepot had met anarchistische werken. Omdat er geen noot bij deze passage opgenomen is, benaderde ik een paar jaar geleden een van de auteurs, die als meest waarschijnlijke bron een advertentie in de Vrije Socialist of De Arbeider noemde. En aangezien je voor de complete jaargangen van deze bladen naar het IISG in Amsterdam moest, bleef deze advertentie voorlopig even buiten bereik.

Maar zie, Delpher zette eergister o.a. de IISG-leggers van het Groninger socialistenblad De Arbeider online en daarmee was het opeens heel licht werk geworden om die advertentie te achterhalen. Sterker nog, ik vond niet één, maar vier verschillende advertenties van of met Harm Tuin. Elk van die advertenties stond bovendien meermalen in het blad.

De eerste werd geplaatst in de editie van nota bene 1 januari 1900 en de eerste zin na het kopje getuigt zowel van een socialistisch vormingsideaal als een wil om mee te gaan met de moderne tijd die aanbreekt:

Het gaat om goedkope edities van godheden uit het anarchistische pantheon zoals Bakoenin, Kropotkin en Domela Nieuwenhuis, naast andere werken die vrijdenkers destijds graag lazen, bijv. van Multatuli en Darwin.

De tweede advertentie dateert van precies een jaar later. Het betreft een opsomming van alle lokale agenten van De Arbeider in Groningen, Friesland en elders in den lande en Harm Tuin kreeg hierin als vertegenwoordiger te Finsterwold (zonder e) een extra H als initiaal welke verwees naar zijn vaders voornaam, zulks waarschijnlijk om verwarring te voorkomen met een andere H. Tuin ter plaatse:

Uiteraard betaalde Harm Tuin die advertentie niet, dat gebeurde voor De Arbeider zijn eigen rekening. De volgende, vanaf 9 maart 1901 in het weekblad, plaatste hij wel weer zelf om reclame te maken voor een brochure die waarschijnlijk Domela Nieuwenhuis onder pseudoniem geschreven had:
Mogelijk leverde Domela, die later wel eens bij Harm Tuin logeerde en wiens portret er op de schoorsteenmantel hing, de brochures zelf aan.

Tot slot nog een advertentie van de in Amsterdam woonachtige anarchistische uitgever Jan Sterringa, Deze is vanaf 22 februari 1902 in De Arbeider te vinden en noemt Harm Tuin als intekenadres (en agent) voor een in afleveringen verschijnend werk van Kropotkin:

—

Bronnen, afgezien van de gelinkte:
– De aangehaalde passage in het artikel van Houkes en Hoekman over Socialisme in Finsterwolde staat in de bundel van O.S. Knottnerus e.a. (red.), Rondom Eems en Dollard, op pag. 314.

Werdegang van een grafsteen

Deze foto dateert uit de jaren 70 en is waarschijnlijk gemaakt door een oud-tante van me. Het betreft de grafsteen van mijn betovergrootouders Jan Vondeling en Trientje Bottinga in Termunten:

De letters waren toen nog redelijk leesbaar. Dat was al een stuk minder toen Hiltje Zwarberg in 2005 voor Graftombe.nl een opname van hetzelfde grafmonument maakte – van het letterzwart resteren nog slechts enkele plekjes en veegjes:

Sindsdien lijkt ook het reliëf van de letters afgevlakt. Nabootsing van de foto uit de jaren 70:

En imitatie van die uit 2005:

Met de vrouwenvereniging op stap

Vrouwen – ze zullen zo tussen de 20 en 70 jaar oud zijn – poseren voor een kleine bus naar een model uit de jaren dertig. Ze dragen ook kleding van die tijd. Slechts enkelen lachen tegen het vogeltje. De meeste gezichten staan strak, gespannen. Het zijn serieuze mensen.

De bus staat op zandgrond. Linksachter meen ik een watermolen te zien. Het zal een uitje naar de Veluwe zijn geweest.

De geüniformeerde chauffeur staat rechtsachter. Links naast hem heb je mijn overgrootmoeder Grietje Vondeling-Van der Velde. Als je het mij vraagt was dit een uitje van de hervormde vrouwenvereniging van Zuidhorn. Daar woonde ze.

Fennie

Fennie midden tussen haar moeder (uiterst rechts) en tantes. Mijn moeder tweede van links. Circa 1952.

Vanochtend was er een item in OVT over ongehuwde moeders die hun kinderen ter adoptie moesten afstaan. Het ging over de jaren 50 tot 80, maar eerder gebeurde dat ook wel. Niet dat dat afstaan wettelijk verplicht was, maar de druk van de familie op ongehuwde moeders kon enorm zijn. Normaal trouwde een zwanger geraakt meisje met de vader van haar kind, maar dat gebeurde ook wel eens niet en dan werd er schande van gesproken. Vooral de ouders van de ongehuwde moeder wilden nogal eens graag van de tastbare kant van die schande af. Ze drongen dan sterk aan op het afstaan van het kind.

Door dat OVT-item moest ik denken aan een verhaal in mijn eigen familie, het verhaal van mijn nicht Fennie.

Fennies moeder was mijn tante Antje, de oudere zuster van mijn vader. Zoals ik het verhaal van mijn moeder hoorde, had tante Antje in haar jeugd wel eens een scharrel, maar was mijn grootvader zo kritisch op al deze vrijers – “Gieniene was goed genog” – dat de een na de ander met de staart tussen de benen afdroop. Tot Antje zwanger raakte van een collega op het verzekeringskantoor waar ze werkte, een getrouwde man. Volgens mijn moeder was dit stellig te wijten aan opa’s kritische houding. “Zoiets is vraogen om moeilijkheden”, oordeelde ze.

Enfin, een huwelijk was uitgesloten. Maar mijn grootouders deden destijds in 1948 geheel iets anders dan in zulke gevallen kennelijk gebruikelijk was. Ze lieten hun dochter niet het kind afstaan, nee, ze gingen dat kind zèlf opvoeden, waarbij ze ook nog eens deden alsof het hun eigen kind was. Fennie wist ook niet beter, dan dat opa en oma haar ouders waren – ze sprak deze zelfs als zodanig aan. Haar echte moeder was intussen meer een soort van tante die bij ze in huis woonde.

Natuurlijk was in de omgeving wel bekend hoe de vork in de steel zat. Met haar krullebol leek Fennie ook sterk op haar biologische vader. Maar voor zover ik weet werd er normaal omgegaan met mijn tante, en speelden de buurtkinderen ook gewoon met Fennie. Havelte was kerkelijk een vrijzinnig dorp, dat maakte wellicht nogal wat verschil qua behandeling.

In 1955 reageerde tante Antje op een contactadvertentie van een West-Friese boerenzoon, naderhand bekend als oom Jan. Zoals hier al uit blijkt kwam er een huwelijk uit voort en in de akte heeft oom Jan zijn vrouws voordochter Fennie als zijn eigen kind erkend. Geëcht zoals dat heet, hoewel hij dus niet haar biologische vader was. Voor Fennie, toen een jaar of zeven, acht, betekende dat huwelijk niet alleen een andere achternaam en een verhuizing naar Noord-Holland, maar ook een afscheid van degenen die ze tot dan toe als haar ouders had beschouwd. Van oom Jan kreeg ze een nieuwe fiets, een geste die zeer gewaardeerd werd door mijn moeder: “Fietsen waren hiel duur in die tied.”

Fennie ging later als tiener wel eens met ons mee met ons op vakantie. In 1962 of 1963 met de Friesland naar Terschelling, waar een huisje op een camping in Midsland gehuurd was, Het regende constant, er stonden grote plassen op het campingterrein, binnen droop de condens voortdurend van de ramen af en mijn ouders maakten ruzie.

De laatste keer dat ik Fennie zag, was bij de begrafenis van mijn moeder, ruim anderhalf jaar geleden. Fennie bleek een sympathieke en opgeruimde vrouw, hoewel het leven haar qua gezondheid behoorlijk te grazen had genomen. Ze bevestigde de verhalen van mijn moeder.

Ik zou nog eens bij Fennie langsgaan om bij te praten, vooral over familie, natuurlijk. Het kwam er niet van, wegens 1001 urgentere zaken. Maar door die uitzending vanochtend, nam ik me voor er haast achter te zetten en er nog dit voorjaar werk van te maken.

Het hoefde al niet meer, zo bleek vanavond. Ik kwam net van een fietstocht thuis en mijn broer belde: Fennie is overleden, nog maar 68 jaar oud.

Glimpen van mijn grootvaders bijenhobby (2)

Wilde weten hoe ook alweer de titel luidde van het imkerstijdschrift dat mijn grootvader las. Via Imkerpedia kwam ik erachter: Maandschrift voor Bijenteelt, destijds in de volksmond het Groentje geheten, tegenwoordig omgedoopt tot Bijenhouden. En verrassing: op de website van Wageningen University blijken veel afleveringen samengevat en een kleine selectie zelfs als pdf beschikbaar. Als ik vervolgens Perton door het zoeksysteem jaag, komen allereerst de drie afleveringen tevoorschijn van het verhaal over Louis van de Bijen, dat ik zelf in 2002 instuurde.  Daarna doemt er tot mijn ultieme verbazing een In Memoriampje voor mijn grootvader op in het nummer van februari 1973:

Ik raak er warempel nog ontroerd van ook.  Nooit eerder gezien, deze tekst. Denk dat alle afleveringen na zijn dood gewoon bij het oud papier zijn beland. Niet lang nadien verhuisde mijn grootmoeder ook naar het rusthuis, er is toen behoorlijk wat opgeruimd.

En nog is het niet op, want het volgende item op de lijst blijkt een verslagje van de afdeling Havelte uit februari 1969, ondertekend door mijn grootvader:

Secretaris was hij al in 1947, dat moet hij dan minstens twintig jaar zijn geweest.

Nog even verder zoekend met het trefwoord Havelte vind ik nog aankondigingen van bijenmarkten, die er er ieder voorjaar in de tweede helft van de jaren 40 plaatsvonden, ofwel in Hotel Götz, ofwel in Hotel Buter. Daar moet hij toch bemoeienis mee hebben gehad. Verder komen er rubrieksadvertenties met bijenvolken en -korven boven drijven, en ook, in april 1964, een landelijk lijstje van arealen koolzaad: Havelte had destijds als enige Drentse gemeente dit gewas, zij het slechts een halve hectare – Finsterwolde, waar mijn grootvader oorspronkelijk vandaan kwam, spande in Groningerland de kroon, met 15,5 hectare.

Ik vermoed dat zijn naam ook nog wel in andere afleveringen voorkomt, die slechts gedepouilleerd zijn op het allerbruikbaarste. Hopelijk worden alle afleveringen nog eens integraal  als pdf op die website gezet!