Glimpen van mijn grootvaders bijenhobby

Ook in de Meppeler Courant vond ik weer enkele kleine berichtjes over de liefhebberij van mijn grootvader: het houden van bijen.

Eerder trof ik in de Provinciale Drentsche en Asser Courant al eens het gegeven dat hij meerdere termijnen als secretaris-penningmeester deel uitmaakte van de plaatselijk imkersclub:

Provinciale Drentse en Asser Courant 27 december 1948.

Hoe lang dat geduurd heeft, is me helaas onbekend, want dit is een uniek bericht. Ik weet wel dat hij een voor mij nogal saai imkersblad las en neem aan dat het aantal bijenhouders, in de oorlog wellicht nog vrij hoog, daarna behoorlijk slonk.  Tegenwoordig zijn de lokale bijenhouders ook georganiseerd in een club die te Ruinen resideert en vraag me af of er wel eens archief van de Havelter afdeling bewaard is.

Meppeler Courant 13 april 1956.

In 1956 had hij blijkbaar wat teveel volken door de winter gebracht of wilde hij het wat rustiger aandoen. Hij was toen ook al bijna 65. Later had hij er jaarlijks altijd nog vijf tot zeven volken in zijn stal bij de familie Kronenburg bij het Uffelter binnenveld. De Simplexkasten van de rubrieksadvertentie zijn vrij populaire houten kasten die zich modulair laten opbouwen.

Begin jaren zestig ging het niet best met de imkerij: veel regenachtige zomers. Het zwermen (opsplitsen van volken) kwam dan laat op gang. In 1964 werd de wat mismoedig stemmende reeks doorbroken, want eind mei had hij al een zwerm, wat kennelijk in de krant mocht:

Meppeler Courant 27 mei 1964.

Of de verslaggever hem toevallig ontmoette, of dat hij zelf de krant belde weet ik niet, maar tot het laatste acht ik hem zeer wel in staat. Hij reed namelijk met zijn fiets ook eens over een adder, en ging deze toen showen op de lagere school. Een van mijn jongere broers maakte deze didactische exercitie mee, en vertelde tussen de middag dat opa op school was geweest met een dode slang.

Als gezin konden we meegenieten van mijn grootvaders hobby. Hij kwam regelmatig een pot honing langsbrengen, met name klaver-, lindebloesem- en koolzaadhoning. Zijn kasten gingen in het voorjaar, als het koolzaad bloeide, ook wel opgedoekt op een wagen naar Groningerland. In augustus/september bracht hij steevast een grote schaal met lekkende raten heidehoning uit de directe omgeving van Havelte. Dat was toch wel mijn favoriete honing.

Vervolg

De afgewaaide kepie

“Overreden en gedood
Zaterdagmiddag speelde een 10-jarig jongetje, dat bij de familie Perlon te Uffelte met vacantie was, met een oude soldatenkepi ter zijde van den weg. Op een gegeven ogenblik woei hem het hoofddeksel af en rolde over den weg. De knaap op een holletje er achter aan. Op hetzelfde moment passeerde de auto van den heer B. uit Groningen. Een ongeluk kon niet meer voorkomen worden. De vader, die vlakbij te visschen zat, kon slechts het ontzielde lichaam in huis dragen…”

Aldus de Asser Courant van maandag 3 augustus 1925, zoals geciteerd in De Tijd van een dag later. Qua leeftijd van het slachtoffer, de naam en functie van mijn grootvader en de initialen van de chauffeur was Het Nieuwsblad van het Noorden ‘s maandags iets preciezer in zijn kortere bericht:

“Zaterdagavond is te Uffelte een 8-jarig jongetje, dat bij den heer Perton, rijksambtenaar alhier logeerde, toen het plotseling over den weg liep, door de auto van den heer H.B. van hier overreden, met het ongelukkig gevolg dat de arme kleine op slag werd gedood.
Den chauffeur treft geen schuld.”

Het laatste zinnetje zal zijn toegevoegd met het oog op het Groninger publiek, in andere kranten tref je dit addendum niet aan. Meestal brachten die het nieuws nòg wat korter, alleen zagen de Gooi en Eemlander en ‘t Algemeen Handelsblad er door de afstand geen bezwaar in om de naam van de chauffeur te noemen, zodat we weten dat die H. Bolt heette. Een blik in de Groninger kenteken-databank leert dan dat deze Hendrik Bolt in een Dodge reed, volgens het verhaal uit mijn familie een vrij grote auto voor die tijd. Overigens heeft deze Bolt nooit weer wat van zich laten horen bij de ouders van het omgekomen kind.

Om precies te zijn gebeurde het ongeluk op de weg langs de Drentse Hoofdvaart, waar indertijd helemaal nog niet zo vaak een auto langskwam. Mijn grootouders woonden daar nog in een huis aan de Havelter kant van Uffelte. Het overreden jongetje, Pieter Toppen, was het zoontje van Hindertje Lindeman, de oudste halfzuster van mijn grootmoeder. Haar man, Lammert Toppen, net als zij oorspronkelijk onderwijzer, werkte als ambtenaar bij de gemeente Veendam. Hun hele gezin logeerde bij mijn grootouders en op het moment dat het ongeluk gebeurde zat Toppen samen met mijn grootvader in de Hoofdvaart te vissen. Mijn opa, van wie de soldatenkepie waarschijnlijk was, heeft dit dus ook van zeer nabij meegemaakt, al heb ik er hem nooit over gehoord. Hij was sowieso een wat gesloten man.

Natuurlijk had het ongeluk een enorme impact. De moeder van de jongen, die het ongeluk vanachter het raam zag gebeuren, kwam er nooit over heen, raakte zenuwziek en was ruim vijftien jaar opgenomen in het psychiatrisch sanatorium Dennenoord, toen ze daar in 1942 stierf.

Thuis, in Veendam bleef altijd een geschilderd portret van de overleden jongen aan de muur hangen. Dat portret is later vererfd op zijn vier jaar jongere zusje Grietje. Een paar jaar geleden, toen zij als Margriet begon te dementeren en haar einde voelde naderen, ontdeed zij het van lijst en spieraam en rolde het op. Ze wilde het meenemen in haar doodskist. Zondag overleed ze, als laatste familielid van mijn vaders generatie, bijna 96 jaar oud. Vandaag was haar crematie, maar wat er met het portret gebeurd is, ben ik niet gewaar kunnen worden.

Aanvulling, 23 februari 2017:

Vond net hier nog het bericht van de Meppeler Courant d.d. woensdag 5 augustus 1925, pag. 1/2:

Er waren dus twee versies van het verhaal in omloop. Het jongetje heeft nog anderhalve dag bij mijn grootouders thuis gelegen.

Sinterklaas, ’t Tomado rek en de Encyclopedie

Eind jaren 60, mijn jongste broer zit op schoot bij Sinterklaas. Vol verwachting klopt zijn hart bij het zien van het cadeau dat de Zwarte Piet buiten beeld in zijn handen houdt.

Met de foto is iets merkwaardigs aan de hand. Doordat de film niet ver genoeg in de camera is getransporteerd, overlapte de foto de voorgaande. Daarop staat mijn op één na jongste broer, breed lachend met een cadeau in zijn handen. Blijkbaar was hij even eerder aan de beurt. Sint en Piet werkten de gebroeders Perton dus op de rij af, waarbij de jongste het meest geduld moest hebben.

Wat mij betreft is de achtergrond van de foto even interessant als de voorgrond. Links zijn de tuindeuren die er toen nog waren, aan het gezicht onttrokken door een gordijn. Midden achter hangt een Tomado boekenrekje met een tijdschriftenvak en een bureautje eronder. Qua boeken staan er vooral damesromans in, zoals een Scandinavische trilogie die begon met Eeuwig zingen de bossen. Verder o.a.  Exodus van Leon Uris en werken van G.B.J. Hiltermann (over de Toestand in de Wereld) en dr. L. van Egeraat (reizen in Nederland). Dan nog wat boeken specifiek van mijn vader, met titels van schrijvers als Jan de Hartog (Hollands Glorie), Klaas Norel (Engelandvaarders) en Theun de Vries (omnibus). Maar die las hij nooit. Hij las voor zijn genoegen enkel de krant. Mijn moeder las veel meer, maar vooral tijdschriften. Ze was vijftig jaar geabonneerd op de Margriet en ontving daarvoor een zilveren margrietenspeldje.

Op de plank boven het tijdschriftenvak staat de kleine helft van de grote Winkler Prins encyclopedie. Maandelijks betaalden mijn ouders een vast bedrag, op gezette tijden kwam er een WP-deel bij. Die delen roken erg lekker, vooral in het begin. Toen we vorig jaar het appartement van onze moeder ontruimden, wilde geen van ons vieren die encyclopedie. Ik ook niet, ik had er al twee en kijk die zelden nog in.  De encyclopedie ging daarom naar een tweedehandsboekenmarkt voor een liefdadig doel. Hopelijk heeft ze een  goede bestemming gevonden.

De foto kwam onlangs weer tevoorschijn bij de voorbereidingen op mijn jongste broer zijn huwelijk.

Medaille kwam te laat voor mensenredder

“Den 5den Junij van het vorige jaar viel in het diep te Beerta een kind in het water. Een groot aantal menschen stroomde toe, doch niemand beproefde hetzelve te redden; reeds zinkt het; een oogenblik nog en het is te laat; doch de redder is nabij. Evert Harms Boog, een bejaard man, ziet uit zijn huis den oploop van volk, en hoewel bezweet, loopt hij derwaarts en springt met den uitroep: wilt gij dat kind laten verdrinken? in het vrij diepe water. Hij vat het en houdt het zooveel mogelijk boven water; maar niet kunnende zwemmen, kan hij zijne buit niet naar den wal brengen en zonder de hulp van eenen haak die op zijn bevel werd gehaald, zouden beide verdronken zijn. Vanwege het depart[ement] Beerta der Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen werd aan den edelmoedigen redder vroeger eenige belooning uitgereikt. Eergisteren werd voor hem vanwege het Hoofdbestuur de zilveren medaille toegezonden; maar te laat, reeds meer dan twee maanden rust hij, waarschijnlijk als het slagtoffer zijner menschlievendheid, in het graf.”

—

Bron: Groninger Courant 18 mei 1856.

Commentaar: Het vrij diepe water moet het Beertsterdiep geweest zijn. De dagloner Evert Harms Boog zouden we tegenwoordig geen bejaard man meer noemen. Hij was bij zijn overlijden 56 jaar oud, deze oom van mijn betovergrootmoeder Geeske Boog.

Waar woonde Haike Aeijkes?

Ik heb hier al eens verteld hoe de achternaam Perton in de wereld kwam. Dominee Haenenberger van Beerta voegde hem toe aan het patroniem van mijn vroegste Nederlandse voorvader Haike Aeijkes, zowel bij diens huwelijksinschrijving uit 1788 als bij de doopinschrijvingen van diens vijf kinderen (1788-1798). Hoogstwaarschijnlijk gebeurde dat in augustus of september 1811, vlak nadat Napoleon het dragen van een familienaam verplicht stelde en vlak voordat ds. Haenenberger de huwelijks- en doopregisters inleverde bij de burgerlijke gemeente Beerta.

Haikes vader was schoenmaker in Bonda of Bunde. Haike deed waarschijnlijk hetzelfde voor de kost, afgaande op de bijnaam Pik (= pek) die hem en de twee volgende generaties Perton in Beerta aankleefde. Zijn kinderen waren later bij hun trouwen boerenknecht of dienstbode. Getuige hun vrij lage sociale status, kwam het als een verrassing dat Haike Aeijkes verschillende malen voorkomt in de verzegelingen van Beerta. Steeds met zijn patroniem, terwijl ds. Haenenberger samen met de kerkvoogden deze notariële akten opstelde. Wat nog eens bevestigt dat de naam Perton pas in 1811 in de wereld kwam, of beter: officieel vastgelegd werd.

De eerste van die verzegelingen is het huwelijkscontract van Haike Aeijkes, “jongman van Bonda” en Ettjen Hindriks, “jonge dochter van de Beerta”. Het werd opgesteld op 16 oktober 1788, drie weken na hun huwelijk dat een ‘moetje’ was, omdat Ettjen al zo’n zeven maanden zwanger ging van hun oudste zoon, die rond kerst dat jaar geboren werd. Op zich bevat het contract vrij gangbare voorwaarden, die door de komst van kinderen ook nog eens hun geldingskracht verloren. Zo bestond er zonder nageslacht geen gemeenschap van goederen. Als er geen kinderen waren en een van de partners overleed, ging zijn of haar inbreng terug naar zijn of haar familie. Bij zo’n kinderloos overlijden hield de overlevende partner echter wel levenslang vruchtgebruik van de goederen die de partner naliet.

Wèl opmerkelijk aan het contract zijn de getuigen. “Bij gebrek van bloedvrienden” traden namelijk als “dedigsluiden” (onderhandelaars) aan de kant van de bruidegom op: de koster-schoolmeester Popko Jurjens (Dijksterhuis) en ene Reinder Veltman. Waarom lieten Haijkes ouders dit aan vreemden over? Ze leefden nog en woonden even over de landsgrens, op nog geen 14 kilometer van Beerta. Was er naast de fysieke verwijdering ook nog sprake van een emotionele? Aan de kant van de bruid tekenden, naar goed gebruik,  haar vader en moeder ­– de timmerman Hindrik Uilders en diens vrouw Aaltjen Klaasens – terwijl als gewone getuigen optraden de kerspeldienaar Jan Meints (Swart) en de chirurgijn-vroedmeester H.W. Heckman.

Waarschijnlijk woonde het jonge paar in bij de schoonouders, Hindrik Uilders en vrouw. Uit 1791 stamt immers een tweede verzegeling, waarbij die schoonouders de helft van hun huis en tuin aan de jongelui verkochten, met de beklemming van de grond eronder. Zo’n beklemming, ook wel “overdracht” genoemd, was het vaste, overdraagbare gebruiksrecht van een perceel grond tegen een onveranderlijke pacht. Beklemde meiers waren eigenaar van wat er op de grond stond, maar pachtten de ondergrond. In dit geval betrof het pastoriegrond, waarvoor de eigenaars van het hele pand jaarlijks 3 gulden tuinhuur of grondpacht moesten betalen aan de predikant van Beerta, destijds dus de hierboven al meermalen genoemde ds. Haenenberger.

In dit geval noemt in het koopcontract ook de “zwetten”, die de aanpalende percelen grond in de vier windstreken identificeerden. Het vastgoed bevond zich tussen de Hereweg (nu Hoofdstraat) aan de zuidkant en het kerkhof aan de noordzijde, dus in het centrale deel van Beerta, vlakbij de kerk. Als westelijke zwet wordt genoemd “de halve behuizinge der verkopers”. Qua plaatsbepaling heb je daar niet veel aan, al zegt het wel dat de beide aandelen in het huis fysiek van elkaar gescheiden zijn: de schoonouders van Haike Aeijkes hadden hun eigen ruimte, Haijke Aikens en zijn gezin evenzo. Als oostelijke zwet gold het goed van Reinder Veltman, de man die namens Haike optrad als “dedigsman’ bij diens huwelijkscontract. Hij was dus een buurman. Uit een andere verzegeling blijkt dat zijn huis eveneens op pastoriegrond stond, en dat hij daar 6 gulden per jaar grondpacht voor betaalde. Bij de destijds geldende ‘nabergelijke huur’ had hij dus twee maal zoveel grond tot zijn beschikking. In 1793, toen Veltman op de vaste bedelingslijst van de Beertster diaconie kwam, gaf hij al zijn bezit over aan de diaconie. De verzegeling die daarmee gepaard ging, bepaalde dat hij

“als een arm mensch om Gods wil levenslang in dit huisje zal blijven wonen, aangezien hij door armoede geperst zich hiertoe genoodzaakt bekende te bevinden”.

Om terug te komen op de koopakte uit 1791 van Haike Aeijkes en zijn vrouw – die bepaalde tevens dat de put op het erf voortaan mandelig was (in gemeenschappelijk gebruik). Naast de halve grondpacht moesten ze voortaan ook andere lasten (zoals het heerdstedengeld) voor de helft betalen. Voor het halve huis bedongen Haikes schoonouders 200 gulden, niet echt veel, zeker niet als je weet dat zij in 1764 490 gulden voor het hele vastgoed betaalden. Haike en vrouw werden dus schappelijk behandeld, al kan het ook zijn dat het pand achteruitgegaan was sinds 1764. Uit die tijd zat er ook nog een hypotheek van 400 gulden op het huis, die geërfd of overgenomen was door de boer Helenius Jans en zijn zwager Helenius Hanssens. Als geldschieters verklaarden zij in te stemmen met de verkoop, mits de koopsom aan hen zou worden voldaan. De kopers beloofden dit. Getuigen bij de hele transactie waren Reinder Veltman (alweer die buurman) en ene Reinder Jans.

Bij zo’n eenvoudig stuk vastgoed als dit waren dus drie partijen betrokken: de eigenaars van wat er op de grond stond, de eigenaars van de ondergrond èn de geldschieters. In 1797 werden die geldschieters in dit geval bovendien eigenaars van de ondergrond. De kerkvoogdij van Beerta verkeerde toen in geldnood en verkocht daarom meerdere stukken vastgoed, waaronder

“den eigendom van eene huisplaatse en tuin gelegen oostwaards in de Beerta, aan de pastorie der Beerta toebehorende (…) zijnde onder beklemming gebruikt door Hinderk Uilders.”

De koopakte noemt alleen de naam van Haikes schoonvader als beklemd meier. Bovendien gold als grondpacht nog steeds 3 gulden per jaar, welke inkomstenbron hierbij dus overgedragen werd aan de nieuwe eigenaars. Aan een en ander kan je zien dat het perceel ondergrond formeel niet gesplitst was en dat Haikes schoonvader nog als aanspreekpersoon voor het geheel fungeerde. Voor hun investering betaalden de nieuwe eigenaars, Helenius Jans en Helenius Hanssens, 70 gulden aan de kerkvoogdij.

Net als de koopakte uit 1791 noemt deze uit 1797 de zwetten van het perceel. Dat het tussen de hoofdweg en het kerkhof lag, was al bekend, maar de buren oost en west zijn nieuw ten opzichte van de vorige akte. Aan de westkant van het hele perceel lag de “kosterie der Beerta”, oftewel het huis van de koster-schoolmeester met daaraan vast de school. De bewoner hiervan was Popko Jurjens (Dijksterhuis), sinds 1776 de schoolmeester van Beerta. Bij het opmaken van het huwelijkscontract van Haike Aeijkens en zijn vrouw fungeerde hij als dedigsman voor Haike, net als de buurman van de andere kant, Reinder Veltman.

Die laatste is in de akte van 1797 als oostzwet vervangen door Jurjen Harkes. Op dezelfde dag verkocht de kerkvoogdij namelijk de pastoriegrond onder Veltmans huis aan deze boer, die aan de andere kant van Veltman woonde en die de naam Oosthof aannam, waarschijnlijk omdat hij ten oosten van het kerkhof woonde. Anders dan de andere koopakte uit 1797, noemt deze verzegeling echter niet het kerkhof als noordzwet. Je zou dan zeggen dat het kerkhof niet zover doorliep. Als zwet wordt aan die kant Jurjen Harkes zelf genoemd – hij had zowel de grond ten noorden als ten oosten van Veltman.

In 1800, toen de schoonvader van Haike Aeijkes als weduwnaar overleed, erfden Haike en zijn vrouw de andere helft van het pand. Ruim een jaar later besloten ze het hele vastgoed hier te verkopen aan dezelfde Jurjen Harkes, die de grond van de buurman al had. Het bracht 1065 gulden op, wat een aanzienlijke waardevermeerdering impliceert. Nog steeds gold als zuidzwet de Hereweg en als westzwet de kosterij van Beerta. Als oostzwet noemt de akte Reinder Veltman in zijn hoedanigheid van beklemd meier (van Harkes’ grond). Aan drie zijden veranderde er dus niets, alleen is het kerkhof als noordzwet nu vervangen door Jurjen Harkes, die intussen blijkbaar een stuk van het kerkhof had gekocht, al kon ik daar bij de verzegelingen van Beerta geen akte van vinden.

Haike Aeijkes en vrouw hoefden in elk geval nog niet te verhuizen, gezien de uitdrukkelijke voorwaarde:

“…dat verkopers in de agterkamer van dit huis vrij zullen blijven inwonen tot Maij 1802, en dezelve alsdan zonder opzage moeten verlaten, ook zal de huur à 25 Gld. zo Daniel Febes op 1 Maij 1802 betalen moet tot voordeel der kopers wezen, zullende elk zijn gedeelte van den tuin zo als bij elke kamer verdield is, van dit jaar gebruiken”.

Haike en zijn vrouw hadden dus de andere helft van hun pand verhuurd, maar de koop verbrak die huur niet. De 25 gulden huur per jaar was niet hoog, die som hoorde bij de betere arbeiderswoning. De akte noemt verder de beide Heleniussen (Jans en Hanssens) als eigenaren (sinds 1797) van de ondergrond. Getuigen bij deze verkoop waren onder andere schoolmeester Popko Jurjens en dominee Haenenberger.

Tot zover de verzegelingen. Rest de vraag waar het vastgoed van Haike Aeijkens precies lag. Nog even de zwetten op een rijtje:

De meest eenduidige zwet was de Hereweg aan de zuidkant. Dat de kosterij steeds aan de westkant zat, lijkt ook wel zeker – er is geen verhuizing bekend. Aan de oostkant zat in 1801 Veltman als meier en Harkes als eigenaar van de ondergrond. Aan de noordkant nam Harkes een stuk kerkhof in. Confronteren we deze constellatie nu met de eerste kadasterkaart van ca. 1830:

Centraal zie je hier, in blauw, de kerk, met eromheen het kerkhof (221) van Beerta. A is de toren. Het blauwe kruis over de kaart dat de toren als middelpunt heeft, duidt erop dat de landmeters bij hun driehoeksmeting uitgingen van de toren. Ten zuidoosten van het kerkhof heb je nog een blauw ingekleurd gebouw: de school met de kosterij (220), oftewel de westzwet van Haike Aeijkes’ vastgoed in 1800-1801. Ten oosten van het kerkhof, onder nummer 191, bevond zich in 1830 nog steeds de boerderij van Jurjen Harkes Oosthof. Ook het tussenliggende stuk (192) bleek toen in handen van Oosthof. Naast het pand van Haike Aeijkes en de ondergrond van Reinder Veltman, moet hij dan inmiddels het pand van Veltman hebben gekocht van de diaconie. Het perceel 192 omvatte dan zowel vastgoed dat ooit van Veltman was, als dat van mijn voorvader. Dat het een geheel lijkt, zal komen doordat Oosthof beide percelen zal hebben samengevoegd.

Anders dan de ondergrond van Veltman, had Oosthof ten tijde van de eerste kadastrale registratie nog niet de ondergrond van Haike Aeijkes perceel. Aangeduid als “grondpacht, groot ƒ 3,- , in gebruik bij J.H. Oosthof” kwam die in 1838 onder de hamer. De eigenaren bleken toen de erfgenamen van Eltje Helenius Gastman en Jantje Helenius. Deze erflaters zullen dit op hun beurt hebben geërfd van Helenius Jans en/of Helenius Hanssens. Koper was Jurjen Harkes Oosthof, voor een som van 60 gulden. Het kadastrale nummer bleek 192, hetzelfde waar je terechtkomt als je redeneert op basis van de zwetten.

De eerste Perton woonde derhalve in de kerkbuurt van Beerta, rechts naast de school en vlakbij de kerk en de toren. Maar ook de predikant die hem trouwde, die zijn kinderen doopte en ze naderhand allemaal de naam Perton meegaf,  woonde in de directe omgeving. Volgens het kadaster bevond zich aan de andere kant van de weg, op 216, namelijk de pastorie, waar ds. Haenenberger gewoond had. Dat hij in 1811 de naam Perton toevoegde aan de namen in het trouw- en het doopboek, was een gunst voor iemand die hij van nabij goed gekend had.

Tot slot nog even de plek van Haike Aeijkens’ woning nu:

Het betreft de parkeerplaats van woonzorgcentrum De Tjamme, met een bushalte.

—

Bronnen:

RHC Groninger Archieven (GrA), Toegang 731 (archief gerechten Oldambt) de inv.nrs. 7083, 7084 en 7085: verzegelingen Beerta –

• Koopcontract 1 mei 1764 (Hindrik Uilders);
• Schuldbrieven 1 mei 1765 en 4 juni 1766 (idem);
• Huwelijkscontract 16 oktober 1788 (Haike Aeijkes);
• Koopcontract 23 maart 1791 (idem);
• Overgavebrief 8 april 1793 (Reinder Veltman);
• Twee koopcontracten 23 oktober 1797 (Veltman en Aeijkes);
• Koopcontract 1 mei 1801 (Haike Aeijkes).

Groninger Courant, advertenties 5, 12 en 16 januari 1838.

GrA, Toegang 113 (Notarissen Winschoten) inv.nr. 72 (akten notaris Vreseman Viëtor) de veilingakte van 19 januari 1838 (nr. 8).

Een prooi der vlammen door stoompot

Cadeautje van collega’s in de mailbox: een rapportje over de brand bij mijn  betovergrootvader en diens overburen, opgesteld door burgemeester P.J. de Hoop van Finsterwolde, en door deze op 4 maart 1892 verzonden naar de officier van justitie te Winschoten.

Op zich is die brand niet nieuw voor me, die vond ik eerst al eens in een gemeentelijk jaarverslag, en naderhand in de Winschoter Courant. Geen van beide bronnen geeft echter de oorzaak. Die staat nu wel in dit stuk. Om De Hoop aan te halen:

“De oorzaak der brand is hoogstwaarschijnlijk ontstaan door een stoompot.”

Een oorzaak die ontstaat – de burgemeester was duidelijk geen stilist. Niettemin schopte hij het, na nog geen jaar die functie in Finsterwolde te hebben bekleed, tot burgemeester van Veendam eerst en later Sneek.

Als we onder stoompot een afgesloten, metalen omhulsel mogen verstaan, waarbinnen een ander metalen omhulsel verhit wordt met stoom, zal zo’n apparaat op zich geen brand kunnen veroorzaken. Maar het kan bij oververhitting natuurlijk in het ongerede raken en bijvoorbeeld een onderstaand petroleumstel laten omvallen. Vallende petroleumstellen veroorzaakten wel vaker brand.

(Met dank aan E. & P.)

De zwerftocht van mijn grootvader en hoe die in de krant kwam

Stukje uit de krant, van toen mijn grootouders vijftig jaar getrouwd waren. Hij is al aan het dementeren en kijkt wat gepuzzeld in de lens, zij geniet zichtbaar van het moment. De tekst focust vooral op hem. Zij had ook niet zoveel te vertellen, verbaal tenminste niet.

Of het nu komt door de verslaggever of diens voornaamste zegspersoon, het stukje bevat enige foutjes. Zo beweert het dat beiden in Midwolda (de gemeente) zijn geboren. In werkelijkheid is alleen mijn grootvader daar geboren, om precies te zijn in Oostwold. Mijn grootmoeder kwam ter wereld in Finsterwolde. Het stukje brengt haar geboorteplaats dus over naar de zijne.

Die zwerftocht door het land valt ook wel mee, zoals zijn ambtenarenboekje duidelijk maakt. De volgorde van Rotterdam, Sas van Gent, Geesteren en Tubbergen klopt nog wel, maar die gold alleen mijn grootvader. In de Eerste Wereldoorlog was hij soldaat-commies geweest en in 1919 kwam hij, waarschijnlijk na een korte opleiding, als commies derde klasse terecht bij de douane in de haven van Rotterdam. Hij was toen nog vrijgezel en bleef er niet enige jaren, zoals het stukje meent, maar slechts een half jaar: van 1 juni tot 1 december. Voor een jongen van het Groninger platteland moet de ervaring tamelijk overweldigend geweest zijn, misschien dat de tijdspanne daarom in de herinnering nogal opgerekt raakte.

Harm Perton als commies in Rotterdam.

Daarna zat hij vijftien maanden aan de Belgische grens in het Zeeuws-Vlaamse Sas van Gent, en per 1 maart 1921 kwam hij, inmiddels gepromoveerd tot commies tweede klasse, wat dichter bij huis, eerst drie maanden in Geesteren aan de Twents-Duitse grens en vervolgens in de hoofdplaats van de gemeente waar Geesteren onder viel: Tubbergen. Hier heeft hij ruim drie jaar gezeten en in die tijd was het pas dat ze in Finsterwolde trouwden en zij uit Finsterwolde naar zijn standplaats overkwam. In Finsterwolde waren beiden opgegroeid, maar hebben ze als getrouwd stel nooit gewoond. In Tubbergen werd in 1923 ook hun oudste kind geboren, de zuster van mijn vader, tante Antje.

Het gekke is dat zijn verplaatsing naar Uffelte, per 1 november of 1 december 1924, al even onprecies in de krant kwam. Nu de leggers van de Provinciale Drentsche en Asser Courant bij Delpher zijn in te zien, liet zich dat ontdekken. Op 15 oktober bevatte die krant dit bericht uit Uffelte:

De naam is verkeerd gespeld, maar dat gebeurde wel vaker. Ik denk dat de Uffelter correspondent hem noteerde zoals hij hem hoorde, met een stomme e en een wegvallende r [puh-ton]. In Eelde werkte Willem Perton, een achterneef van mijn grootvader, als kommies in het dorp en later ook bij het vliegveld. Abusievelijk nam de correspondent aan dat het deze Perton betrof. Maar achterneef Willem bleef lekker in Eelde, tot zijn dood.

Zes dagen later kwam de krant erop terug in een bericht uit Eelde:

“Schijnt op een misverstand te berusten” – de krant wilde haar Uffelter correspondent niet helemaal désavoueren. Waar de nieuwe kommies van Uffelte dan wèl vandaan kwam, hebben de lezers nooit uit haar kolommen mogen vernemen.

Moraal: de krant is een mooie bron, maar je moet niet alles op voorhand willen geloven. Het is een nog véél mooiere bron als je er nog iets naast hebt.

Overigens stond deze grootvader van me, tot mijn verbazing, nogal vaak in de Provinciale Drentsche en Asser Courant. Hij maakte ruzie met het lokale ziekenfonds, bracht fietsendieven op en werd een keer bijna doodgereden. Binnenkort hier meer over zijn Uffelter avonturen.

:

Mijn opa mikte eerst vooral op de boeren

De vestigingsadvertentie van mijn grootvader Vondeling in Dwingeloo, die ik tevergeefs zocht in de Meppeler Courant, blijkt in werkelijkheid gestaan te hebben in de Provinciale Drentsche en Asser Courant, op 22 juli 1939:

Hij was blijkbaar meer gericht op Assen dan op Meppel. In Assen woonde een broer van hem en de noordelijke voorkeur zal vast ook te maken gehad hebben met zijn komst uit Zuidhorn.

In de agrarische gemeente Dwingeloo vormden de boeren zijn voornaamste klandizie. Hoewel er nog maar vijftien jaar electriciteit in Dwingeloo was, konden sommige leidingen blijkbaar al worden beschouwd als afgeschreven. Er zaten nog van die stoffen omhulsels om, destijds. Dat zal het zijn.

Het telefoonnummer komt wat laag voor, het was waarschijnlijk dat van Hotel Mulder, waar hij tijdelijk woonde, terwijl zijn huis in aanbouw was. Een maand eerder was de bouw aanbesteed. Een maand later stond zijn inschrijving bij het Handelsregister in de krant.