De kroegen van de oude Veemarkt

                                                                           Foto: collectie RHC de Groninger Archieven

“Het wemelt rond de veemarkt van allerlei tapperijen”, constateerde Stadjer nog op 23 juli 1968, vlak voor de sloop. En hij noteerde iets wat ik al vermoedde, namelijk dat het om part-time kroegen ging:

“De meesten zijn maar een keer in de week open, dinsdagmorgen. Het ding zit dan een paar uur stampvol. En de tapper kan de rest van de week op zijn rug liggen genieten van de opbrengst. Om de spieren soepel te houden, heeft hij een of twee avonden per week nog wel een duivemelkerspartijtje of de bond van oprechte geitefokkers. Maar dat moet je niet overdrijven.”

In die kroegen zaten op dinsdag, veemarktdag, vanaf een uur of vier, vijf, zes tot ongeveer het middaguur de boeren en veehandelaren. Stadjer, die de veemarkt graag mocht aandoen, maar tamelijk benauwd was voor de koeienvlaaien en stralen pruimtabak die plotsklaps in zijn richting konden schieten, vertelt over het gangbare horeca-interieur alhier:

“Die kroegjes zijn nauwelijks luxe van opzet. Kale tafeltjes, met daaromheen zoveel mogelijk keukenstoelen. Hoe meer hoe beter. Op elke stoel kun je per veemarkt minimaal tien veehouders zetten. Da’s ruim een liter koffie en een kratje pils.”

Ik wilde al een tijdje een lijst maken van de horeca aan de oude Veemarkt, met de opeenvolgende uitbaters en wat bijzonderheden erbij. Toen ik vandaag de schets van Stadjer tegenkwam, heb ik daar maar even werk van gemaakt. Onderstaande lijst is gebaseerd op de gegevens in de Groninger Adresboeken vanaf 1907, die louter de hoofdbewoners van een adres en hun beroepen noemen. Namen van horeca-gelegenheden komen onder meer uit telefoonboeken, terwijl voor de joodse uitbaters gebruik is gemaakt van razzialijsten en digitaal monument.

DE LIJST:

Veemarktstraat 2 – De Koppel Paarden
Voor 1922 genummerd als Veemarktstraat 1, Pal op de hoek van de Oosterweg.
1914 – 1927: G. Boerema, caféhouder
1928 – 1968: W. Wichers, caféhouder
Mogelijk gaat het bij de laatste om een vader en een zoon, omdat er in 1943 jr. achter W. Wichers staat. Vanaf 1950 zit is er op 2a een annexe slijterij van M. Boerema,, in 1964 woont een mevrouw Wichers – Boerema op 2b. Het complex wordt in 1972 niet meer in het adresboek genoemd, het zal dan gesloopt zijn.

Veemarktstraat 5 – De Veehandel
Vanaf 1907: A. de Vries, hotelhouder. Vanaf 1914 heet hij hotel-caféhouder. Vanaf de vroege jaren twintig zit er een veestalling naast, op nummer 6.
In 1943 heeft J.J. de Vries de zaak overgenomen, ook hij heet hotel-caféhouder.
In 1968 lijkt het bedrijf opgeheven, wel woont er nog een hotelemployé A.T. de Vries.***
In de Nieuwsblad-reportage van begin 1965 komen de Jan de Vries en zijn vrouw aan het woord. Volgens de verslaggever vonden velen de “gewoonte” van veekopers om voor dag en dauw jenever te drinken “vreemd” en “weerzinwekkend”. Maar de vrouw De Vries vergoeilijkte het:. “Ach ze zijn het zo gewend”, zei ze. “Je moet niet vergeten: de mensen komen niet net uit bed, ze hebben er vaak al een hele reis op zitten.”

Veemarktstraat 7 – Veelust
1907/1908: J.L. Bolhuis, kastelein
1909/1910: H. Kamps, caféhouder
1910 – 1922: H. Olthof, caféhouder
1923 – 1943: J.L. Melissen, caféhouder
1950 – 1964: W. Kok, caféhouder
1968 nog wel een café, 1972 niet meer. Staat op de foto.

Veemarktstraat 9
1907 – 1908: H.L. Olthoff, caféhouder. Is hij verhuisd naar 7?
Dan wordt dit adres tot 1918 niet meer genoemd als café. In 1914 wordt het opgesplitst in 9 en 9-I. Op 9:
1918 – 1935: K. Oosterhuis, verlof
1937: niets genoemd. verbouwing?
1939 – 1940: J.R. Woltjer, caféhouder
1941 ebj: niet meer genoemd als café, wel woont er de wed. Woljer-Woldendorp.
1950 heet zij verlofhouder. De bakkersknecht A. Georg woont in.
1958 – 1972: A. Georg, caféhouder. ***
In 1963 viel hier een klant uit de buurt steil achterover van het stoepje. Dood.

Veemarktstraat 10
1907 – 1911: J. Bamberger, logementhouder. In 1911 is de initiaal I, mogelijk gaat het om  dezelfde persoon, maar die heet dan wel café-logementhouder.
1914 – 1941: L. Gans, café-logementhouder. Heeft in de vroege jaren twintig een commensaal, M. Levy, handelsreiziger.
1943: wed. M.H. Gans-Gans, café-logementhouder
Volgens de razzialijsten en het digitale monument voor de weggevoerde Nederlandse joden woonden op dit adres Mietje Henriëtte Gans (1875), koffiehuishoudster,  en haar zoon Abraham Meinhart (1908), vertegenwoordiger. Zij stierf in Auschwitz, eind 1942, van hem is de sterfplaats en -datum onbekend. Een inwonende dochter of nicht, Alegonda M. Gans (1913), verkoopster, overleefde de oorlog.
Na het wegvoeren van de familie Gans is er op dit adres geen horeca meer geweest.

Veemarktstraat 18
1907 – 1911: G. Nieweg. logement
1914 – 1915: C. Nieweg, café-logementhouder.
1918: mej. G. Nieweg, café-logementhouder
Nadien tot 1939 geen horeca op dit adres.
1939: K. Oosterhuis, caféhouder (eerder op Veemarktstraat 9)
1940: H. Jonkman, caféhouder
Nadien zit er geen horeca meer op dit adres.

Veemarktstraat 19
1907 – 1908: J. Wijnberg, slijter
1909 – 1911: I. Wijnberg, koffiehuis
1914 – 1918: I.W. Wijnberg, koffiehuis (mogelijk steeds dezelfde.)
1919: J. Cohen, koffiehuis
1920: I. Wijnberg, koffiehuis
Van 1910 tot 1920 woont in A.V. Wijnberg, redacteur van het Groninger Dagblad.
1921 – 1925: J. Cohen, koffiehuis
1926 – 1942: J. Cohen-Nieweg, koffiehuis (vergelijk nummer 18!)
Jacob Cohen, koffiehuishouder, en zijn vrouw Goline Nieweg, waren beide geboren in 1876. Beide zijn op 3 december 1942 vermoord in Auschwitz.
Nadien is er geen horeca meer op dit adres. In de jaren vijftig zit er eerst een boekbinderij en papiergroothandel, maar vanaf 1958 bestaat het hele adres niet meer in de adresboeken.

Veemarktstraat 25 en 25a – Hotel Marktzicht
Voor een omnummering van 1922 nog 25 en 25a.
1910 – 1922: E.L. de Haan, hotelhouder (hij kwam van 80)
1923 – 1933: J.M. Cohen (ook wel I.M. Cohen genoemd)
1935: M. Cohen, hotelhouder
1937 – 1958: C. Durville, caféhouder
Inwonend vanaf 1941 een H.J. Durville, eerst smid, later orthopedisch instrumentmaker genoemd.
1961: niets op dit adres
1964: café W. Kok (vergelijk nummer 7!)

Veemarktstraat 27
Aanvankelijk 27, vanaf 1910 25 en 27, vanaf 1922 26 en 27, alter weer alleen 27.
1907 – 1908: F. Koster, koffiehuishouder
1909 – 1943: J. Koster, koffiehuishouder
1950: W. Oldenburger, caféhouder en mevr. M. de Vries, caféhouder
1958: W.G. van den Brom, caféhouder
1961 – 1968: L. Cordes, caféhouder

Veemarktstraat 63
1907 – 1925: J. Bolhuis, tapper
Hij heeft rond 1920 kostgangers, een politie-agent en een bouwkundige.
1926 – 1935: Gez. Bolhuis, caféhouder
1937 – 1950: Mej. A.B. Bolhuis, café-, respectievelijk verlofhouder
1958: geen horeca, maar er woont wel een mevr. Dijkstra-Kolthof
1964 – 1968: M. Dijkstra-Kolthof, caféhouder

Veemarktstraat 76 – 77
Voorheen kantoren van Rubingh en Zonen
1933: W. Venema, caféhouder
1935 – 1968: L. Brink, caféhouder. Vanaf 1950 in de adresboeken als verlofhouder en aardappelhandelaar. In 1972 wordt het adres niet meer genoemd.

Veemarktstraat 80 – Hotel de Haan
1907 – 1915: E.L. de Haan, eerst caféhouder genoemd, van vanaf 1909 hotelhouder
In 1909/1910 wonen er diverse veehandelaren mede op dit adres.
De Haan verhuisde naar 25. Daarna zitten er achtereenvolgens een manufacturenzaak en een sigarenmagazijn op Veemarktstraat 79+80.
1943: S.J. Walker, caféhouder
vanaf 1950 tot 1972 is hier woonachtig de wed. Swarte – Walker, buffetjuffrouw. Nu de Meeuwerderweghoek van Café Cheers.

Veemarktstraat 81
Het pand aan de andere kant van de Meeuwerderweg, aan het pleintje naar de Griffestraat. Naast de winkel van De Gruyter.
1907 – 1924: G. Walrecht, tapper
1925 – 1927: H.E. Schaank, caféhouder
1928 – 1931: J.B.H. Brugman, caféhouder
Nadien geen horeca meer op dit adres.

Veemarktstraat 85-I/85-Ia – Grolsche Bar
1926: F. Gallis, met die vermelding
1927 – 1935: F. Smith, idem
1940: G. Veenstra, idem
1941: F.J. Wagenaar, caféhouder
Daarna een tijd geen horeca op dit adres tot
1950: mevr. T. Roggen, cafetariahoudster met haar cafetaria
1958 – 1964: B. Bakker, expediteur en cafetariahouder
1968 – 1972: M.A. van Doorn, cafetaria

Veemarktstraat 94
1907 – 1911: J. Bolhuis, caféhouder
Vanaf 1910 heet het hier Hotel Bellevue, maar die naam verhuist met de uitbater naar nummer 101 naar de andere hoek van het hoogst genummerde en bewaard gebleven deel van de Veemarktstraat bij het water. Daarna zitten hier op 94 onder meer een manufacturenzaak, en een kruidenierszaak van Albino. Nog weer later is het een garage.

Veemarktstraat 101 – Hotel Bellevue
1918: J. Bolhuis (komt van 94 en neemt het uithangbord mee.)
1919: K. Staghouwer, hotel
1920: wed. J. Bolhuis, hotel
1921 – 1922: K. Staghouwer, hotel
1923 – 1933: W. Tuinema, hotel
1935 – 1972: G. Woldendorp, café
(Later het café van Jannes Bosklopper, de Oude Veemarkt. Momenteel de Heren bij de Amstel.)

Vervolg

Kind achter de Oude Veemarkt

Anna’s vader werkte bij het filiaal van de Halbertsma’s kistenfabriek in Leeuwarden. Op een ijskoude dag, eind december 1946, verhuisden ze naar Groningen. Ze was toen twaalf. Een tante gooide nog een paar dweilen uit haar winkeltje over het dekentje in de kinderwagen heen om het kleine zusje extra te beschermen. Die kinderwagen, dat herinnerde ze zich nog goed, moest met vereende krachten in de achtmanscoupé worden getild.

In Groningen werkte haar vader als bedrijfsleider bij Halbertsma’s kistenfabriek op de Gideon. Eerst maakten ze er groente- en fruitkisten, later boterkisten, van binnen bekleed met aluminumfolie en van buiten met zink rondom. Deze kisten waren bestemd voor koelhuizen.

In de portiek-etage-woningen aan de Houtzagersteeg, achter de oude Veemarkt, zaten beneden twee kamers met bedsteden en een keukentje. Het was er heel ruim, zegt ze glimlachend. Er konden wel tien mensen in wonen.

Ze verstond in eerste instantie de andere kinderen helemaal niet:
– “Hou haist?”, zei zo’n kind.
– “Watte?”, antwoordde Anna dan.
– “Oe eet jij?”
– “Met mes en vork!”

Wat haar ook erg verbaasde: Ze deden hier alles – dansen, omhelzen – op straat. Met mooi weer werd er een koffergrammofoon met  zo’n hoorn op de stoep neergezet. Zoiets had ze nog nooit gezien. In Leeuwarden kende ze alleen maar piano’s en orgels. En die stonden binnenshuis.

In de Houtzagersteeg voelde ze zich meteen thuis. Ze noemden haar de Witte en ze was er al gauw populair. Een half jaar na de verhuizing zat ze al op het platte dak van een kroeg op de uitkijk voor de politie, terwijl mannen uit de buurt illegaal aan het gokken waren met muntjegooien. Hoe ze die mannen moest waarschuwen als er politie in de buurt kwam weet ze niet meer.

Bij Halbertsma waren alle leidinggevenden van de blauwe knoop. Er kwam thuis dus geen drank op tafel. Maar in de buurt was er drank volop. In een van de zijgankjes tussen de Veemarktstraat en de Houtzagersteeg woonden een paar prostituees in de huisjes met luiken voor de ramen. In die luikjes zaten hartjes, maar dat had niets te maken met hun beroep. Een van die dames, ‘de Amsterdamse’, vroeg Anna wel eens een maatje jenever op te halen bij het huiskamerknijpje van ‘Opoe’. Soms kreeg ze het geld mee, soms moest ze ook tegen opoe zeggen dat het voor de Amsterdamse was, zodat opoe het op kon schrijven. Met het ophalen van die jenever verdiende Anna een stuiver.

Inbreken doe je zo

De deur instampen lukt niet…

Al trilt de hele voorgevel er van. Dan maar door dat bovenraam:

Haken opzij buigen, en het raam voorzichtig achterover vleien. Als de een te zwaar lijkt, moet de ander er maar doorheen:

Mooi dat dat dwarskozijntje het houdt:

Nu nog naar beneden:

De afdaling is menigmaal het zwaarste deel van de tocht:

Maar als jij nou even dat glas vasthoudt, dan klap ik daar vast niet doorheen:

Zo, weer een vensterbank onder de voeten:

Voor de goede orde: een van de jongens woont er en had zichzelf buitengesloten.

Man slaat steil achterover en sterft

Aldus de Leeuwarder Courant van woensdag 21 augustus 1963. Dat het voorval die krant haalde, zal komen doordat er ook veel Friezen afkwamen op de dinsdaagse veemarkt in Groningen.

Maar of deze meneer Fries was? De “tatoeëring van een gewichtheffer op de rechterarm en van een vrouw met een bal aan de voet op de linkerarm” doet eerder een zeeman vermoeden.

In het Nieuwsblad van het Noorden van dezelfde dag als de Friese publicatie staat een vrijwel gelijkluidend relaas. Alleen noemt het Nieuwsblad wèl de naam van het slachtoffer: P. Kunst. Volgens het Nieuwsblad was hij al 72 jaar, kennelijk zag hij er jong uit voor zijn leeftijd. In het adresboek van 1961 staat dat er aan de dichtbijzijnde Cubastraat een loonslager P. Kunst woonde. Dat zal hem dan wel zijn.

Het NvhN noemt ook naam en adres van de caféhouder: A. Georg, Veemarktstraat 19. Dat is vrij dicht bij de Oosterweg. “Het café was op enkele bezoekers na al leeg”, zegt de krant. Op een marktdag, kan je hieruit afleiden, was het vooral ’s morgens druk in de horeca aan de Veemarkt. ’s Middags liep de drukte zienderogen terug. Die paar bezoekers zullen een verklaring hebben afgelegd tegen de recherche. Het NvhN: “Volgens getuigen was geen sprake van enig geweld van de zijde van de caféhouder.”

Bij ons in de straat

De herfstcollectie 2008

Egelbord gejat

Het mocht niet zo zijn. Het egelbord van de Oliemulderstraat is gejat. Een behoorlijk sneu type vond zichzelf weer eens belangrijker dan alle andere mensen die er plezier aan beleefden.

Dat dit trieste sujet in een volgend leven maar mag veranderen in een naaktslak, die heel langzaam opgepeuzeld wordt door een egel.