Egelbord op de buis

Het egelbord bij ons in de buurt was gister met zijn makers op TV Noord.

Overstekende egels

Aan het begin van de Oliemulderstraat bij de Oosterweg hangt een bord dat waarschuwt tegen overstekende egels. Nu maar hopen dat studenten het met rust laten.

Egyptische duisternis

Het Dagblad bericht ook over de Egyptische duisternis bij ons in de buurt. Volgens de krant heerst die al een paar weken, terwijl het hier in de straat pas vanaf het weekend weer zo donker was. Begin deze maand viel de straatverlichting ook een paar dagen uit. Maar vannacht werkte ze weer, hier in de straat wel tenminste. Juist daardoor sliep ik heel licht.

Oosterpoortbraderie

Op de traditionele braderie van de Meeuwerderweg-middenstand waren zaterdag aanwezig:

– Een boertje van buut’n (dat zich het kadetje met kaas goed liet smaken):

– De man van de tifosiparafernaliakraam (hij beleefde slappe tijden):

– Marcel met zijn multifunctionele Vermaakzaak (waar je kunt schieten, touwtjetrekken en blikgooien):

– En de bekende standwerkster (dit keer met een ontharingsprodukt):

Uitgevallen straatlantaarns

Laatstelijk valt de straatverlichting bij herhaling uit, in een groot deel van onze wijk. Wat er dan zo uit gaat zien:

Het valt nog mee, omdat de wolkenlucht de ringwegverlichting weerkaatst. Maar ik kreeg vanavond een paar vage types aan de deur die zogezegd op zoek waren naar een Danny die ergens in mijn deel van de straat zou wonen. Terwijl er bijna nergens licht achter de ramen brandde. En dan bevordert zo’n unheimliche toestand het vertrouwen in de mensheid niet erg.

Razzialijsten II

Van de 147 ‘volle joden’ bij ons in de buurt waren er 15 gehuwd met een christelijke partner. In deze groep overleefde alleen Max Israel Mosheim niet. Het laatste Groninger adres van deze arts, een veertiger, was Meeuwerderweg 123a. Waarschijnlijk ging hij als strafgeval naar Neuengamme bij Hamburg, waar hij begin 1945 overleed.

Van de 132 personen uit puur joodse gezinnen kwamen er 107 om in of bij concentratiekampen in Midden Europa. In Auschwitz overleden er 63 en in Sobibor 30. De regelrechte vernietigingskampen, met vergassing op industriële schaal, namen dus het leeuwendeel van de Oosterpoorter slachtoffers voor hun rekening. Dat gebeurde vooral in het najaar van 1942 en het voorjaar van 1943. Verder worden meer incidenteel genoemd Monowitz, Gross Rosen, Buchenwald, en diverse externe kommando’s zoals die van Ludwigsdorf, Bobrek, Golleschau en Weimar. Eén vrouw, Hinderika Zadoks-Blok, overleed op haar 65-ste in Westerbork.

Overleven was meer een kwestie van geluk dan van wijsheid. Slechts in twee gevallen overleefden vol-joodse gezinnen collectief. Dat waren de families van de kooplui Ebram van Adelsbergen en Carel Marcus, wonend Zuiderpark 12 en 11a. Het Zuiderpark was het rijkste onderdeel van onze wijk. Ook Johan van Gelder, in wiens boek ‘Terug van Weggeweest’ ik de razzialijsten tegenkwam, meent dat het achter de hand hebben van enig vermogen het onderduiken, en dus overleven, zeker bevorderde.

Razzialijsten I

Ik heb vanmiddag razzialijsten uit 1942 doorgevlooid. Voor zover het de Oosterpoort betrof stonden 28 van de 53 straten op die lijsten. In die 28 straten woonden op 59 adressen als ‘joods’ aangemerkte huishoudens. Het meest zaten die aan de Meeuwerderweg (9), de Oosterweg (6), de Van Sijsenstraat (5), de Veemarktstraat (5) en de Alexanderstraat (4), dus vooral aan de noordzuid-assen van de wijk. In de oostwest lopende straatjes van het visgraatpatroon woonden sporadischer joden. Deels is dat verklaarbaar. In elk geval de Meeuwerderweg, de Oosterweg en de Veemarktstraat waren commerciële aders en de joden zaten vooral in de handel, met name ook de veehandel. Vlakbij de commercie lagen beroepen als slager, vertegenwoordiger en caféhouder die eveneens meerdere joodse beroepsuitoefenaren kenden, net als klerk, kleermaker, arbeider en bakker. Voor de rest hadden ze allemaal een unieke professie, al vallen de muzikant, arts, fotograaf, leraar en reclame-schilderes natuurlijk wel op in zo’n volkswijk.

In totaal stonden er voor onze buurt 183 namen op de razzialijsten. Ouden van dagen, mensen van middelbare leeftijd, jonggehuwden, twens, tieners, kids, kleuters, peuters en babies. Voor een klein deel ging het om christenen, getrouwd met joden en hun halfjoodse kinderen. Voor de bezetter waren zij van later zorg. Het grootste gevaar liepen de 147 mensen die de bezetter als ‘volle joden’ betitelde.

Morgen wil ik aan de hand van het Digitaal Monument nagaan, hoeveel er van die 147 omkwamen en hoeveel er overleefden.

Brievenbussen

Ze zijn niet berekend op de post van vandaag de dag, en daarom verdwijnen de authentieke kleine brievenbusjes in rap tempo uit de Oosterpoort. Een kleine inventarisatie voordat het te laat is.

– Uniek exemplaar van een type uit de periode 1870, 1890, aangetroffen in de Kleine Sophiastraat. Als je de duim en wijsvinger van één hand spreidt, heb je ongeveer het formaat:

– De even kleine standaardbrievenbus van de revolutiebouw in de jaren 1890 – hiervan zijn in de Oosterpoort hooguit nog enkele tientallen exemplaren bewaard:

– Uniek Jugendstil-brievenbusje met dezelfde belettering op de klep als bovenstaande, gezien in de Jacobstraat; eronder zit een modern-archaïsch exemplaar, aangebracht door een eigenaar die de grotere poststukken graag onbeschadigd wilde ontvangen:

– Nogmaals een Jugendstil-brievenbusje, maar dan aan de Oosterhaven; de nee-nee-sticker geeft in dit geval het formaat aardig weer:

Blijf van onze bouwval af!

Bordje in de poort van de ecologisch beheerde binnentuin aan de Mauritsstraat. Half afgebroken muurtjes herinneren daar nog aan het gemeentelijke Huisvestingsbureau, dat er ooit stond.

Herinneringen aan de Veemarktstraat

Deze foto van de Veemarktstraat kreeg ik van Dick Kuil. Het plaatje behoort tot een serie van Oosterpoorter verkeerssituaties, die Dick ooit uit een gemeentelijke oud-papiercontainer viste. Waarschijnlijk dateert de serie van 1982. Een ambtenaar maakte de plaatjes in het kader van een verkeersplan dat de gemeente indertijd voor onze buurt op stapel zette. Daarbij documenteerde ze ook onbarmhartig de verwaarlozing, waaraan de gemeente zich schuldig maakte – kijk maar eens naar dat wegdek van opgelapt asfalt, waar de kinderkopjes doorheen komen.

Het hoekpand uiterst links heet tegenwoordig ‘Proeflokaal aan de Amstel‘. Wat tamelijk onlogisch is, omdat niet de Amstel hier buiten beeld langs stroomt, maar het Verbindingskanaal. Mijn kritische opmerking hierover bij een sfeerfilmpje, dat de uitbaters van dit établissement op YouTube zetten, blijkt inmiddels te zijn weggehaald. Uiteraard verkopen zij het inferieure b-merk Amstel. In 1982 was dat nog het a-merk Heineken. Toen stond er ook nog grill op de markiezen. In die tijd heette de kroeg nog ‘De Oude Veemarkt’, naar de veemarkt die tot 1969 op de plek van het Cultuurcentrum lag, en waaraan nog een poortje tegenover deze gevelrij herinnert. Uitbater van café De Oude Veemarkt was Jannes Bosklopper. Hij betaalde zijn advertenties in de wijkkrant altijd handje contantje, meteen aan het begin van de jaargang. Aardige kerel, die Jannes. Hij overleed plotseling en werd met een koets begraven, herinner ik me nog. In zijn kroeg zaten altijd veel ‘paardemensen’, lui met renpaarden of aandelen daarin.

Twee deuren verder naar rechts zit nu Audio en Videoservice Tescom. In 1982 was hier nog Radio Tingana gevestigd. In 1929 werd deze zaak opgericht door de oude heer Kor Tinga. Hij vertelde me eens, dat hij in die pionierstijd van de radio zelf radiotoestellen assembleerde, met kasten van meubelmakers. Ook verkocht hij bouwpakketten en onderdelen aan radio-amateurs. Tinga was dealer van Philips, maar op een gegeven moment beschuldigde dat bedrijf hem van octrooischendingen. Later was Tingana de eerste televisiezaak van Groningen. Robert Tinga zette in 1968 de zaak van zijn vader voort maar kon het eind 1997 niet meer bolwerken, en werd toen taxichaffeur bij het ziekenvervoer.

Naast de radiozaak zit er een winkelruimte met horecabestemming, waar net de zoveelste afhaalpizzabakkerij uit is gegaan. In de jaren tachtig had je daar een wat smoezelige cafetaria. Daar heb ik eens kennis mogen maken met Milko ‘de Rookmagiër’ Djurovski. Dat was op een maandagavond, weet ik nog. De onnavolgbare FC-spits zat er, zoals wel vaker, verwoed te gokken. Bij de voetbalwedstrijd van de dag ervoor had hij prachtige dingen laten zien, en dat zei ik tegen hem, onder bijvoeging van een welgemeend bedankje. Blijkbaar was Milko zulke complimenten niet gewend. Hij keek wat schichtig op van de fruitkast, viel bijna van zijn barkruk af, bromde iets onverstaanbaars, en ging onverdroten voort met het verspelen van zijn premie.

De patatkraam vormde Milko’s uitwijkplaats als het Joegoslavische restaurant Montenegro, weer een paar deuren verder, gesloten was. Dat restaurant had zelfs in 1992, 1993 nog de Joegoslavische vlag in top, toen ettelijke Kroatische en Bosnische steden al in puin lagen. De Duitse klanten meden het, misschien de Nederlandse ook wel en dat betekende het einde. Voordien, in 1982, was het nog restaurant Porte de l’Est, waar horribel poenige lieden op de Franse keuken afkwamen. Na Montenegro zat er een kippenrestaurant, Cantecleer, met leuke mensen uit Friesland, die ook weer naar Friesland teruggegaan zijn. De hele zaak stond vol met porseleinen kippen, op het laatst zat er zelfs een nagemaakt kippenhok met kippegaas in. Momenteel is er opnieuw een restaurant met een Franse keuken in het pand gevestigd, Bacchus Bistro geheten.

Ernaast, op de hoek, heb je nu een Indiaas restaurant, Taj Mahal. Wat er in ’82 zat zou ik eerlijk gezegd niet meer weten. Maar in de jaren twintig en dertig zat er een garage, Renkema & Koets, die dealer was van Spijker en een Dion Bouton. Nog in de jaren negentig zijn hier olietanks uit de grond gehaald bij een sanering. Toen zat er ook een tijdje een galerie die in vervalste Ploeg-kunst deed.

Steken we de weg naar de Bonte Brug over, dan komen we bij het pand van verfzaak Schilt, midden in beeld. Dat pand is nu verdwenen voor een verkeersdoorbraak, de Griffeweg. Met één stem meerderheid kwam die er in de gemeenteraad door, medio jaren negentig. Om op de oude Schilt terug te komen – hij was gespecialiseerd in scheepslakken, maar deed ook in glas. Ik heb wel eens een ruitje bij hem gehaald en verbaasde me over de fenomenale handigheid, waarmee hij dat sneed.

Schilt had de ingang aan de oude Griffestraat, rechts van zijn pand. In het verlengde van die straat zien we nog een glimp van een groot vierkant pand aan de andere kant van het Winschoterdiep. Voor 1950 was dat Het Wapen van het Oldambt, een boerencafé met veestalling, waar de bussen naar Oost-Groningen ook stopten.

Voor het gedeelte van de Veemarktstraat rechts van de Griffestraat, half verscholen achter de bomen, lag een onooglijk en nauwelijks begaanbaar pleintje met wat parkeerplaatsen, bloembakken, een telefooncel en een leugenbankje. Dat bankje fungeerde als hangplek voor oudere buurtgenoten, met name weggesaneerde binnenvaartschippers.

In het eveneens gesloopte pand dat nog wel zichtbaar is, werden ooit koloniale waren verkocht. Deze negotie stond nog vaag op de ruit. Rechts daarvan had je een voormalige kruidenierszaak van De Gruyter, met van buiten en binnen nog het originele art-deco tegelwerk uit de jaren twintig. In dit pand had bakker Wolters zijn bakkerij. Diens winkel zat ernaast, op de hoek van de Meeuwerderweg. Wolters verkocht zonder meer het lekkerste brood van de hele buurt, en misschien wel van de hele stad. In zijn pand zat ook al heel lang, en wel vanaf 1877 een brood- en banketbakkerij. Ook dit bedrijf verdween medio jaren negentig dus voor de nieuwe Griffeweg – de lokatie wordt nu gemarkeerd door een grote ovale bloembak op de kop van de Meeuwerderweg. Bakker Wolters emigreerde naar Curacao, waar zijn zakelijke avontuur al na een jaar op een mislukking uitliep. Hij nam het tegeltableau van De Gruyter mee naar de West, en ik betwijfel of dat wel ooit teruggekomen is.

Een foto vanaf hetzelfde punt, maar dan gister gemaakt:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

De vier Jaargetijden aan het Winschoterdiep

Voor de oorlog stonden deze bomen voor een boerderij. Ze hebben de giffabriek AAgrunol overleefd en de grondsanering na AAgrunol. Nu vormen ze het enige monument op De Meeuwen:

Houtzagersteeg, Houtzagerstraat

De naam Houtzagersteeg kwam vanaf 1745 op als aanduiding voor de eerste hofsteeg buiten de Groningse Oosterpoort, omdat er een stedelijke houtzagerij of timmerwerf met een klein schuurtje zat in de omgeving waar we nu het Prins Claus-Conservatorium vinden. Rond 1750 ging de stad haar timmerwerk meer aanbesteden aan particuliere aannemers en kwam er een eind aan die stedelijke houtzagerij. Maar in 1769 vestigde een particuliere houtzager en aannemer zich aan het begin van de Houtzagersteeg nabij de Oosterweg, en doordat diens bedrijf het karakteristiekst was van alle vastgoed ter plaatse, bleef de naam Houtzagersteeg in zwang. Nog tot diep in de negentiende eeuw deden op dezelfde plek houtzagers en aannemers hun werk, de naam boette dus voorlopig ook niet aan zeggingskracht in.

Van alle stegen buiten de Oosterpoort hield de Houtzagersteeg nog het langst haar omineuze naam. Pas op 6 februari 1950 werd die omgezet in Houtzagerstraat. Dit niet eens op uitdrukkelijk verzoek van de bewoners zelf, zoals bij de andere stegen in de Oosterpoortwijk, maar op voordracht van B&W. Het stadsbestuur voerde aan dat veel mensen niet graag in een steeg woonden, en dat die naam steeg een negatief stempel op de straat en haar bewoners drukte. Daarom moest Houtzagersteeg eindelijk maar eens Houtzagerstraat gaan heten.

Volgens het communistische raadslid De Jong had dit voorstel niets om het lijf. Hij vond het zelfs een mislukte poging om de bewoners onder de kin te strijken. Een andere naam maakte de straat er heus niet beter op. En door de heersende woningnood waren slopbewoners niet per definitie a-sociaal. De Jong zag liever dat het stadsbestuur ècht wat ondernam tegen de woningnood, zoals de CPN ook deed. Bovendien, er waren nog talrijke andere gangen in de stad, moesten die dan ook allemaal maar worden omgedoopt?

Van de straatnaam ging de discussie over op de woningnood en van de woningnood ging het al gauw over de waterstofbom, per slot van rekening was het kouwe oorlog. Maar de CPN-fractie stond helemaal alleen in haar kritiek en de Houtzagersteeg werd Houtzagerstraat.

Tegenwoordig is er helemaal niets meer over van die oude Houtzagerstraat. Wel ligt er sinds 1975 een voor auto’s doodlopend woonerf bij de Meeuwerderweg, dat zo heet, maar qua ligging nauwelijks iets te maken heeft met de vroegere Houtzagerstraat. De oude voerde helemaal van de Oosterweg naar de Meeuwerderweg en lag vlak achter de Veemarktstraat. Het eerste stukje Palmslag vanaf de Oosterweg, tot en met de nummers 5, volgt nog wel steeds het tracé van die oude Houtzagerstraat.

Alles sal reg kom (II)

Hans was van de week met zijn advocaat op gesprek bij de directeur van de woningbouwstichting. Achteraf werd het onderhoud als aangenaam betiteld. Volgens de advocaat maakte H. alleen al een goede beurt, doordat hij op tijd kwam, iets wat geen usance schijnt te zijn in de daklozenwereld. H. kreeg de sleutels van zijn woning zonder dralen terug, maar wel op proef. Hij moet het grootste deel van zijn boeken opruimen. Pas als de woning naar het inzicht van de huisbaas weer veilig en bewoonbaar is, mag hij er weer gaan slapen.

Die opruiming wordt nog een pijnlijke operatie. Zo lijkt een cold turkey uitgesloten, want H. kon het nog niet over zijn hart verkrijgen, om de tweedehandshandel geheel en al te mijden. Gister kwam hij toch weer met een paar nieuwe aanwinsten aanzetten: een bundel streekhistorie van de Liemers, en de memoires van oud-gedeputeerde Bé Bos van Groningen.