Aan het Damsterdiep in Stad, “alwaar Loppersum uythangt”

In Vervolg op: Uithangbord Lopster Veerhuis vermist.

Afgaande op een gevelsteentje met het jaartal 1634 boven de onderste verdieping, werd het monumentale pand Damsterdiep 36 met zijn zadeldak en puntgevel in dat jaar gebouwd. Wat de functie was, stond echter niet meteen vast. Pas vanaf 1654 heette het de Loppersum, in samenhang  met een uithangbord dat het wapen van Loppersum toonde,  dwz een sleutel met een daarmee gekruist zwaard (of sabel) op een rode ondergrond, zoals de Loppersumer proosdij het in de Middeleeuwen voerde, en zoals het later is overgenomen door het kerspel en de gemeente Loppersum tot 1991, toen de oude gemeente Loppersum met enkele andere opging in een groter verband.

De sleutel stond voor Petrus en het zwaard voor Paulus. Getuige enige tientallen akten bleef de naam van het pand in de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw voortdurend gelijk en daarmee waarschijnlijk ook het  uithangbord, dat toen tevens voortdurend ‘t adres aan het Damsterdiep markeerde. Zo worden de bewoners op lijsten van uithangborden die het stadsbestuur in 1765 en 1792 liet aanleggen, genoteerd als Jan Egberts Schuiling,  “herbergier an Damsterdiep, in Loppersum” en “de weduwe Jan Egberts Schuiling an ‘t Damsterdiep, tot uithangbort Loppersum”. Overigens waren dit geen voorzaten van Groningens huidige burgemeester, zoals de genealoog Nel Elema heeft aangetoond. Ook in advertenties voor bijvoorbeeld allerlei vastgoedveilingen die in de Loppersum plaatsvonden, geeft de Groninger Courant het adres zo aan: 1764 – bij de herbergier Jan Schuiling aan het Damsterdiep te Groningen “alwaar Loppersum uythangt”; 1776 – ten huize van J.E. Schuiling aan ’t Damsterdiep , alwaar Loppersum uithangt” etc.

Naast onderdak voor dergelijke vastgoedveilingen bood herberg Het Wapen van Loppersum, waarschijnlijk in een achterliggende schuur, in 1782 ook stobben baggerturf aan, die afkomstig waren uit het grensgebied van de Noord-Drentse marken Zuidlaren en Schipborg, en die qua kwaliteit “niet zwavelagtig is” (dus geen rode smeer op meubels achterliet) , en “wel koolen houd”, maw die de warmte van steenkolen evenaarde. (Puike turf, mensen, puike turf!)

De familie Schuiling bleef in herberg de Loppersum gasten ontvangen tot mei 1830. Toen liet Klaas Schuiling, hun laatste representant, in de eigen herberg de algehele inboedel veilen door een boelhuis, de firma Bos & Comp.  Dat het hier niet zomaar om een doorsnee aggenebbish kroegje ging, toont de summier weergegeven inventaris: kabinet, chiffonnière, uittrek-, lade- en andere -tafels, eene menigte stoelen, spiegels, schilderijen, porseleinen, waaronder een groot Japansch [kast]Stel, glas- en aardewerk, koper en tin,  bierkannen en -maten, tapkast, Vriesche klok, eene groote partij beddegoederen, dekens, beddelinnens en verder toebehooren, en veel meer andere goederen, alles vóór den Verkoop te bezien.”

Opmerkelijk en veelzeggend is, dat de nieuwe eigenaren dan beginnen te variëren met de naam van de herberg aan het Damsterdiep. Ze noemen het in 1835 een “logement waar het Loppersummer Veerhuis en Nieuw Delfzijl uithangt”.  Het was dus niet meer slechts een herberg, primair bestemd voor mensen uit de omgeving van Loppersum (die dan wel veelal per trekschuit zullen zijn aangekomen), maar ook een veerhuis voor passagiers en stukgoederen, afkomstig van en bestemd voor beurtschepen in en vanuit de richting Delfzijl, waarmee het bereik toch wat groter is geworden. In 1891 verkopen de erven H. Rollema dit veerhuis met recht van vergunning, stallen, en bleekveld voor ruim  12.000 gulden. Geen kattepis!

Begin twintigste eeuw wordt de aloude herberg meestal wat moderner aangeduid  als café met de achternaam van de eigenaar. In het interieur staat dan een eersteklas biljart van de firma De Schepper, die destijds nog dichtbij gevestigd was aan het Schuitendiep. In 1907 heeft de weduwe M. Kooi een mooie bijverdienste aan de verkoop van kaarten voor Circus Carré. – Dames en Heren, Komt dat zien. Komt dat zien!

Samenhangend met de komst van de Veemarkt, lijken de achterliggende veestallingen, maar ook de bergplaatsen voor fietsen steeds belangrijker. Er is een stalknecht aanwezig. Die bedient dan de aanwezige bascule voor het wegen van levende have. Soms is de uitbater van de Loppersum een schaap kwijt, of biedt hij een “makke en beslist gewillige schimmelmoerkopkidde” te koop aan, dan wel een “solide bodewagen op veren””.

Met alle handel is een telefoon uiteraard volstrekt onontbeerlijk. Die doet in 1913 zijn intree. Meneer Klaas Tiktak en zonen, die in 1870 op het achterliggende terrein een koffiebranderij en handel in koloniale waren zijn begonnen, hebben er missschien soms ook wel gebruik van gemaakt. Tiktak zal later het cafébedrijf opkopen, en er kantoren gaan inrichten. Geïnspireerd door berijmde Groninger streektaalstukjes zoals „Houw dat Jan an zien Saar komen is”, geeft hij zelfs nog weer een nieuwe naam aan de oude herberg Loppersum. Dankzij hem krijgt het wapen van Loppersum op het uithangbord namelijk gezelschap van de betiteling ‘het Lopster Veerhoes’. (Eerder liet men het liever bij Nederlands.) Tiktaks koffiebranders verhuizen al in 1975 naar een bedrijfsterrein aan de Rouaanstraat, terwijl zijn kantoormedewerkers daar tien jaar later heen verhuizen. De laatste die nog iets van de oude functie van het vastgoed in eer hield, was wellicht Tiktaks directeur Palm – hij was namelijk tevens actief in het vervoerwezen bij het Beurtvaartadres, een pakketdienst voor stukgoed. Na Tiktak komt de Gemeentelijke Kredietbank (GKB) dan in het Lopster Veerhuis. Maar daar denken de Stadjers bij voorkeur niet aan terug – Kredietbank associëren ze immers meteen met een beruchte financiële affaire, waarmee hun stad voor bijna 60 miljoen het schip in is gegaan..

Van “een blijvende gerenommeerdheid”: Bosmans Groninger Goederenvervoer

In de tentoonstellingsruimtes bij Nienoord zag ik gistermiddag modellen van twee verschillende gesloten wagens van een bedrijf dat zich Groninger Goederenvervoer noemde. Dacht gezien de belettering aanvankelijk dat het uit het eind van de negentiende eeuw stamde, maar het adverteerde voor het eerst in 1912 zowel landelijk (in het anrtirevolutionaire De Standaard) als regionaal (Nieuwsblad van het Noorden) en voor het laatst gebeurde dat in het Nieuwsblad van het Noorden anno 1936. Je mag dus aannemen dat het bedrijf van ongeveer 1912 tot 1936 heeft bestaan.

In ouderwetse termen ging het om een voerwerk  en verhuisbedrijf, dat zich toelegde op vooral interstedelijk vervoer van inboedels en grote, zware spullen zoals meubels, tweepersoons, spiraalmatrassen en piano’s, Aanvankelijk  was het met een kantoor en opslagplaats gevestigd aan de Korreweg 28 in de stad Groningen, maar het werd later uitgebreid met het buurpand op nummer 30. .

Eigenaar was een Jan J. Bosman, die meermalen ingezonden brieven in het Nieuwsblad schreef. Zo richtte hij zich ook met een adres aan de Tweede Kamer over de provinciale wegenbelasting. Hij wilde dat de kamer de Groninger Gedeputeerden onder druk zou zetten “opdat er eene regeling gemaakt wordt (…) waarbij de zakenmenschen van veel last en onkosten verschoond mogen blijven.”

In 1931 kreeg zijn bedrijf al eens anderhalf jaar uitstel van betaling. Een jaar later bleek het verhuisd naar de JC Kapteynlaan nr. 9, terwijl even later het zaak- en woonadres aldaar op 33 zat. Een filiaal op Spoorstraat16 in Leeuwaren werd die zomer al opgeheven.

Volgens een stukje in De Standaard uit 1933 gig het om een “bekend adres, dat zich sinds jaren belast met meubeltransport per auto”. De heer Bosman heeft door de serieuse en billijke wijze, waarop hij zich met dit vervoer belast, het vertrouwen van velen gewonnen, en zich zoodoende een blijvende gerenommeerdheid weten te verwerven”.

In een ingezonden brief in het NvhN, anno 1934, riep Bosman op tot meer organisatie in zijn branche.  Maar het mocht niet baten. In maart 1936 gaf Bosmans bedrijf zijn laatste levensteken, een advertentie waarin het gesloten meubelwagens met personeel te huur aanbood  “in de stad en naar alle plaatsen in Nederland”. Niet lang daarna zal het definitief aan de crisis ten offer zijn gevallen, en opgeheven zijn.

Kaart, behorend bij een van gemeentewege verstrekte vuilnisemmer

Qua typografie en gemeentewapen zo te zien stammend uit de jaren 50/60. Ooit aangetroffen in een antiquarisch aangeschaft boek. Ik denk niet dat veel van deze registratiekaarten bewaard gebleven zijn, sinds de vuilniszak de vuilnisemmer verving (eind jaren 70) en je de zakken naar ondergrondse containers moest brengen in plaats van ze bij de stoeprand neer te mogen zetten (jaren 90). De gemeente deed er een reglementje bij::

Een moordpartij in Dokkum

Bij zwembad de Parrel in de Paddepoel raakte ik van koers en belandde bij de ingang van de Noorderbegraafplaats. Daar was ik nog nooit geweest, dus besloot ik er even rond te kijken. Terwijl ik een plek zocht voor mijn fiets, kwam me een oudere man achterop. Het bleek een overbuurman, die er rustig even op de begraafplaats een pijp kwam roken. Hij noemde enkele illustere en notabele Groningers die hier lagen en troonde me mee naar een rijtje van vier graven, van stad-Groningers die op 22 januari 1945 in Dokkum waren gefusilleerd.

Dat was bij de grootste moordpartij die de Duitsers tijdens de oorlog in Friesland hadden aangericht. Deze staat ook wel bekend als de ‘represaille in Dokkum’. Op 19 januari hadden ze de Dokkumer apotheker Gunster gearresteerd, die als spil in het regionale verzetsnetwerk fungeerde en dus veel wist. Ze wilden hem naar de SD in Leeuwarden overbrengen. Een knokploeg van het verzet besloot dit transport bij de brug in Valom op te houden om Gunster te bevrijden, wat ook lukte, alleen schoot iemand de begeleidende SD’er dood, terwijl diens chauffeeur bij deze bevrijdingsactie zwaargewond raakte.

De commandant van de Sicherheitspolizei in Friesland wilde wegens dit affront heel Dokkum ausradieren, maar dat vonden diens superieuren in het Groninger Scholtenshuis niet goed. In plaats van zo’n genocide werden twintig pas opgepakte mannen, meest uit het links verzet, aangewezen voor executie. Elf kwamen uit Groningen en negen uit Leeuwarden. Die maandag moest de burgemeester van Dokkum toekijken hoe de Duitsers op een weiland aan de Woudweg hun moordwerk deden. Op hun bevel moesten de lichamen van de slachtoffers er een etmaal in de sneeuw blijven liggen.

Vier slachtoffers liggen nu dus op de Groninger Noorderbegraafplaats en de overbuurman wees me hun graven aan. De twee aan de uiteinden van het rijtje waren bijzonder, want voorzien van beeldhouwwerk. De binnenste twee waren dertien in het dozijn.

De eerste van het rijtje is van Harm Egbert Blaauw, een (gemeente?)opzichter uit de Hamburgerstraat die actief was bij een verzetsgroep die (neergekomen) geallieerde manschappen het land uit smokkelde. Het monument is in zijn geval gemaakt door zijn collega, de bekende Willem Valk. Die gaf het vorm als voortijdig afgezaagde boom. Of Valk zich ervan bewust was, lijkt me niet, maar zo’n boom zit ook in het wapen van de jonkersfamilie De Mepsche.

De conventioneel vormgegeven graven zijn die van de schoorsteenbouwer Heinrich Krohne, en de joodse slager Herman Israel van Gelder. De gebeeldhouwde steen van Hindrik Lommert sluit het rijtje af. Hij was chemigraaf en tekenaar bij de Noord-Nederlandsche Clichéfabriek, hield zich voor de linkse groep ‘De Vonk’ (de Groot) bezig met het vervalsen van bonkaarten en andere documenten en werd bij toeval in de stad aangehouden met contrabande. Op zijn zerk staat dat hij voor zijn ideaal viel en hij draagt een vrijheidstoorts in zijn hand.

Dag van de archeologie – wat viel er te zien en te doen?

Ik was te laat voor de aftrap door de wethouder, maar of ik daaraan zoveel had gemist? In ieder geval was in de noordwesthoek van de Grote Markt de leer-opgraving door de Groninger jeugd al in volle gang:

Instructie metaaldetector:

Op de tafel van de organisatie lagen botten voor de referentie – vooral rundveeknoken:

Op de tafel in de stand lag ook een vitrine met metalen voorwerpjes die al eerder onder de Grote Markt vandaan waren gekomen – rechtsonder herken ik in de ster met gat een snorrebotje, kinderspeelgoed waarmee je gevlochten draad als het ware kunt laten zingen::

Topstuk – Karolingische muntfibula (mantelspeld, ca. 800):

Curieus – scabreuze pseudo-pelgrimsinsignes, links een fallus op pootjes en rechts de pendant in de vorm van een bereden vulva (vijftiende eeuw?):

De vulva nog wat nader bezien, draagt een kruisboog en berijdt een vurig paard:

Zakhorloges had men nog niet, maar wel de zakzonnewijzer. Deze zou van een zeeman geweest kunnen zijn (ca. 1600?):

Speld of distinctief met een griffioen – mogelijk van een middeleeuwse bode uit de Stellingwerven (die een griffioen in hun wapen voerden)? Zo ja dan iets voor wethouder Bloemhoff:

In de Martinikerk waren er lezingen door de archeologen Jasper Huis in ’t Veld, Gert Kortekaas en Bert Tuin. Van het eerste, vooral algemene verhaal heb ik door de kerkgalm helaas weinig meegekregen, vandaar dat ik bij de volgende maar vooraan ben gaan zitten. Kortekaas vertelde o.a. over de twee prehistorische dorpjes (ten noorden van Grote Markt en ten zuiden van de latere stadswal) die na 1040, met de merendeels planmatige aanleg door de Utrechtse bisschop, zijn opgegaan in de prille stad Groningen:

De kavels ten zuiden van beide markten omstreeks 1040, ingetekend op de oudste kadasterkaart van ca. 1830. Veel straten hier waren verdiept aangelegd – van het maaiveld werd een halve meter afgegraven, de vrijkomende grond gebruikte men voor huispodia:

Ook besprak Kortekaas enkele vondsten, zoals bovenstaande fallus en vulva. De oudste vondst tot nu toe op de Grote Markt – betrof echter geen metaal, maar een scherf terra sigillata (roodbakkend aardewerk) uit de eerste eeuw van onze jaartelling, oftewel Romeinse Tijd. Deze werd echter aangetroffen in een veel latere, middeleeuwse ophogingslaag en een verre nazaat moet het potje of olielampje dus op de een of andere manier hebben verworven, meegesjouwd en weer zijn kwijtgeraakt.

Het verhaal van Bert Tuin ging over de Vismarkt:

Terwijl de Grote Markt vanaf eerste opzet een plein was, ging het bij de Vismarkt eigenlijk om een weg met zeer brede bermen. Wat er verhandeld werd, verschilde ook. De omwonenden waren bij de Vismarkt vooral koop- en ambachtslui, terwijl het bij de Grote Markt primair ging om stadsheren, ambtenaren en renteniers. Horeca zat juist vooral aan de Grote Markt, wat waarschijnlijk samenhing met de bestuurlijke, juridische en kerkelijke functies op en aan dat plein. Kortom: de Grote Markt was meer officieel, waar er aan de Vismarkt meer handel zat:

Tuin verwees het blijkbaar hardnekkige fabeltje dat er ooit een haven op de Vismarkt had gelegen, definitief naar de prullebak – hiervoor was er een veel te groot hoogteverschil (ca. 6 meter) tussen de A en de Vismarkt. Volgens hem dankte de Vismarkt als markt haar ontstaan mogelijk aan een beleg door Friezen uit Hunsingo en Fivelingo, die na hun overwinning een vrije marktplaats voor hun kooplui bedongen. Tot diep in de negentiende eeuw was de indeling overigens een heel andere dan die van nu: de rijweg liep in de lengte midden over de Vismarkt. Er lag ooit een forse “groepe” of grup naast, waaruit een rijke oogst aan archeologica te verwachten is, als de Vismarkt net als de Grote Markt straks een grote vergroeningsoperatie ondergaat:

Helaas is er aan de Vismarkt het een en ander verdwenen in de loop der jaren. Zoals het ‘Huis met de draken’, gebouwd ca. 1680 door een Hindrick Muntinghe, en in 1901 (deels) gesloopt door een middenstander, aldus Tuin.

Brand op de Martinitoren, 1822

Bron: ’s Gravenhaagsche Courant, 13 maart 1822.

Commentaar: De brand van begin maart 1822 op de Martinitoren is bekend van een andere, meer uitvoerige brief van een dag later, en een nog later krantenverslag, beide door Frans Westra opgenomen in zijn boek over de toren (2009). Deze bronnen reppen van een “verschrikkelijke donderslag” tijdens een al uren durende storm, die in de “stinkdonkere nacht” tot een orkaan zou aanzwellen. Om half vijf had de torenwachter op zijn brandhoorn geblazen, en repten burgers zich naar de Grote Markt waar de pijnappel op de Martinitoren al in brand stond. Hele vonkenregens vlogen er uit, waarbij eerst niemand de toren op durfde gaan. De zeeofficier waarvan in de Haagse brief sprake is, en die als eerste de toren op liep, was een R. de Sitter, kapitein bij de mariniers. Hij werd gevolgd door vier anderen, maar het lukte ze door de storm alleen gezamenlijk de pijnappel in te komen. Bij het met een bijl weghakken van de smeltende loden bekleding om de pijnappel, raakte De Sitters jas zelfs nog even in brand. Omdat het gezelschap de brand met water en natte koeienhuiden niet meester kon worden, en er vanwege gloeiend ijzer en  smeltend lood ook niet goed bij kon komen, moest het gezelschap zelfs nog even de pijnappel uit. Op dat moment begon de mansdikke stang met het paardje te buigen, en knapte ze als een strootje af, waarbij ze val van alles met zich meesleurde in haar val op het Martinikerkhof achter de Hoofdwacht, waar politiechef Van Wartum, schoenmaker Kraus en Geert Bontekoe en diens broer werden getroffen. Toen het De Sitter bovenin de toren er voor de tweede keer in slaagde de pijnappel in te komen,  kregen hij en zijn helpers de brand vrij snel onder controle. Het trepaneren van Van Wartums schedel vindt men ook in de andere bronnen. Opmerkelijk is nog dat het conservatieve stadsbestuur vrij snel na deze brand besloot een bliksemafleider op de toren te laten plaatsen, maar dat er jarenlang niets van uitvoering van dit mooie voornemen kwam, zodat de toren tijdens een onweer in februari 1836 opnieuw in brand raakte.

De drie Buicks van burgemeester Tuin

De officiële opening van het Groninger Emmaviaduct vormde een hoogtijdag voor wederopbouw en automobiliteit. Die vrijdagmorgen de 25ste september 1964 reden om 11:20 uur de eerste auto’s over het nieuwe viaduct in de richting van het Stadsparkpaviljoen, waar de genodigden zouden toasten op de nieuwe voorziening, tegelijk een stadsdoorbraak en een belangrijke schakel naar de grote uitvalsweg naar het zuiden (nu A 28). Voorop ging de dienstauto van burgemeester Jan Tuin.

Afgaande op de foto in het afscheidsalbum dat Tuin een half jaar later van de gemeente Groningen kreeg, zat hij op de passagiersstoel van de Buick en liet hij het rijden over aan de  gemeentelijke chauffeur, waarschijnlijk een van beide mannen die op een nadere foto in datzelfde album trots poseren naast hun wagen, die ze parkeerden in de schaduw van het oude stadhuis, zo’n beetje onder de ramen van de burgemeesterskamer.

Deze Buick was al de derde dienstauto van dat merk. De eerste was medio maart 1953 bij Dieverbrug in de prak gereden, toen hij bij mistig weer op een nauwelijks zichtbare, stilstaande vrachtwagen botste. Ook toen zat Tuin op de passagiersstoel.  Hij vloog met zijn hoofd tegen de voorruit, raakte even zijn bewustzijn kwijt en hield een gapende hoofdwond aan de botsing over, terwijl zijn chauffeur De Vries met twee gebroken ribben in het ziekenhuis belandde. De burgemeesters van Baflo, Noorddijk en Nieuwe Pekela, die gedrieën op de achterbank zaten, kwamen er met wat schrammen, builen en blauwe plekken nog vrij goed vanaf. Met zijn geheel ontzette motorblok en in elkaar gedrukte carosserie bleek de auto total loss en stond als zodanig nog een poos in een gemeentelijke garage.

De vier Groninger burgemeesters waren die ochtend al om vijf uur met de Buick op weg gegaan naar Den Bommel en Ooltgensplaat op de oostkant van Goeree Overflakkee, een tocht van bijna 600 kilometer heen en terug. Ze hadden ginds besprekingen gevoerd over de hulp, die ze namens de Groninger gemeenten konden aanbieden na de bekende watersnoodramp. In het archief van Tuin zit nog steeds een boek over die ramp, in 1955 door beide gemeenten geschonken aan de gemeente Groningen wegens haar “spontaan verleende personele en materiële hulp”. Ik vermoed dat het souvenir Jan Tuin niet alleen aan die ramp, maar ook aan het ongeluk herinnerde.

Tussen de eerste  Buick (1947-1953) en de derde Buick (1959-1965) was er nog een tweede (1953-1958), waarover het Nieuwsblad later wist te vertellen dat de burgemeester meestal zelf het portier opende, omdat hij als sociaaldemocraat geen man was die zich een dergelijke dienstbaarheid van een chauffeur liet welgevallen. Eenmaal afgedankt, belandde de tweede Buick bij een boer in Hattem, die er twee maal daags zijn melkbussen mee vervoerde, een lot waarmee Tuin zich als landarbeiderszoon vast wel heeft kunnen verzoenen.

Hoe Bommen Berend via Gosen Groenewold het roken stimuleerde

Ik meende dat ik het Boek der opschriften van Sweers uit 1691 wel goed gescreend had op Groninger elementen, maar bij het googelen op Bisschopstijd, een term die later wel gebruikt werd voor de jaren dat Bommen Berend hier binnenviel (1665-1674), kom ik warempel nog een staaltje onvervalste middenstandspoëzie tegen, dat er nostalgisch aan herinnert hoe het roken destijds een flinke impuls kreeg:

Op ’t briefje van een tabakverkoper

Messieurs, indien uw lust strekt tot Virgiense blaân,

Gy zult melancolie daar mede doen vergaan.

Het is een puik tabak, dat borger, boer, soldaat

Prees in de Bisschopstyd, en nochmaals niet versmaat;

Want als de trommel sloeg en den trompet aanstak,

Die ’t rooken was gewent, stopten een pyp tabak.

En vraag je wie doch zulke waar te veilen hold,

De naam is welbekend – ’t is Goossen Groenewold

Zuiver voor twee stuiver.

Had er graag van vernomen hoeveel tabak je qua gewicht voor dat dubbeltje kreeg, maar enfin, je kunt niet alles hebben. De naam van Gosen Groenewold is intussen bekend uit de retroacta burgerlijke stand van1655 tot 1688. In 1655 trouwde hij  een Lammetjen (ook wel Lammichje of Lamme) Hermans (ook wel Harmens), met wie hij tot ca. 1660 aan de Nieuwe Ebbingestraat woonde, maar naderhand aan de Marktstraat bij de Ossemarkt. Ze kregen hier een hele reeks kinderen waarvan een zoon in 1670 Erasmus werd gedoopt. Ik hou het er maar op dat onze tabakskoopman geen calvinistische scherpslijper was. Naderhand schijnt hij nog te zijn hertrouwd met een Swaentien Arends, met wie hij  Tussen beide Markten woonde. Andere informatie ontbreekt vooralsnog.

Pissend wijf lucht gemoed over Bommen Berend

De Stadjers van 1672 gaven op velerlei wijze lucht aan hun afkeer van de agressor Bommen Berend. Zo krasten ze op de lege achterkant van eenzijdig gestempelde, vierkante noodmunten spottende voorstellingen van, en schimpverzen op de Munsterse bisschop. Zoals deze hierboven van een hurkende vrouw met opgetrokken rokken die zich op de (denkbeeldige) belegeringstroepen ontlast, er bijna letterlijk schijt aan heeft.

Van wildplassen mag men haar niet betichten, want ze doet dat ‘met verloff’. Wat voor meerderlei uitleg vatbaar is. Het kan zijn dat ze zichzelf die vergunning heeft verstrekt. Het kan ook slaan op het verlof dat de bisschoppelijke troepen kregen om naar huis te mogen gaan. Bovendien kan het duiden op de vergunning van een herberg of tapperij. Een plek waar de verdedigers van de stad zich na het Ontzet overvloedig gingen laven, wat natuurlijk met een beste plas en nogmaals een grote opluchting gepaard ging.

De vierkante zilveren schelling met het pissende wijf maakt deel uit van de Ontzet-expositie in het Groninger Museum. Numismaat Jan C. van der Wis bespreekt hem met andere, soortgelijke, in zijn artikel over de vierkante munten van 1672 in het themanummer over Groningens Ontzet van Stad & Lande, dat vandaag van de drukkerij kwam.

Andere onderwerpen in dat Ontzetnummer van Stad & Lande:

• Egbert van der Werff over de grote belegkaart van Jannes Tideman;

• Joël Miedema over de rol van vrouwen tijdens het beleg van 1672;

• Albert Buursma over De Groninger armenzorg en de gevolgen van het beleg;

• Egge Knol over het ruiterportret van Bernhard von Galen;

• Rozemarijn van der Wal over Anna van der Horst, die in de achttiende eeuw een drama schreef over Groningens Ontzet.

Het Ontzetnummer van Stad & Lande is onder andere te koop bij de vereniging Stad en Lande, het Groninger Museum (gratis toegankelijk op zondag 28 augustus!) en boekhandel Godert Walter voor € 5,50 (excl. verzendkosten).