Onbekende filmbeelden van pas bevrijd Groningen

Er zitten bekende shots tussen de filmbeelden die Beeld & Geluid vandaag op YouTube postte van het pas bevrijde Groningen (medio april 1945). Een paar. Maar het gros had ik nog nooit eerder gezien:

Hoeveel Eerelmans Paardenkeuring kostte

Otto Eerelman, De Paardenkeuring van de 28ste augustus (1920), collectie gemeente Groningen (stadhuis).

De vraag was: Weet jij hoeveel het schilderij de Paardenkeuring de gemeente kostte ?

Dat wist ik niet. Het bleek ook nogal een zoektocht.

Via Harry Kraaijs boek over Otto Eerelman kom ik al vlot bij het gemeentelijke dossier over de opdracht. Daarin zit wel de begeleidingsbrief van Eerelman voor diens nota d.d. 30 juni 1920, maar niet de nota zelf. Ook noemt het briefje het bedrag niet.

Wel is het episteltje voorzien van de gemeentelijke potlood-notitie dat er een bevelschrift tot betaling uitgegaan is. Maar wie betaalt zo’n som namens de gemeente? Via de inventarissen van de gewone stukken archief (series, dossiers) kom ik er niet uit.

Dan herinner ik me dat de gemeenteontvanger een apart archief had (iets wat je inderdaad maar net moet weten). In de door de ontvanger opgemaakte gemeenterekening over 1920, echter, blijkt op de  – wat mij betreft – voor de hand liggende plekken evenmin iets over Eerelmans werk te vinden. De ontmoedigende vraag dringt zich op: zou het bedrag later betaald zijn?

Nee, zo blijkt, als ik het mandaatregister met de verordonneerde betalingen van 1920 er nog even op nasla. Het meldt dat de kunstschilder Otto Eerelman op 5 juli 1920 een bedrag van ƒ 5500,- kreeg wegens diens levering van een schilderij.

Uit de verwijzing naar de gemeenterekening  blijkt daar, dat de som onzichtbaar en dus zeer discreet opgenomen is in een optelpost van sommen, betaald voor verfraaiing van het stadhuis.  In de rekening viel het antwoord op de vraag, kortom, sowieso niet te vinden. Op de aangewezen, vroege plek van de optelpost in de rekening zou ik het bedrag ook nooit hebben gezocht – in de veel oudere stadsrekeningen, waar ik ruim ervaring mee heb, vind je dat soort buitengewone, eenmalige uitgaven altijd in het laatste hoofdstuk, dus achterin.

Enfin, dat bedrag van 5500 gulden in 1920 komt volgens het omrekeningstooltje van de IISG neer op bijna 30.000 euro nu. Ik denk eigenlijk dat het omgerekende bedrag nog hoger zou moeten zijn, Destijds kon je er een kast van een pand voor die 5500 gulden kopen, nu niet eens meer een klein huis voor het vermeende equivalent.

Natuurlijk zou een groot schilderij als de Paardenkeuring beduidend meer dan dat IISG-bedrag opbrengen, als het onder de hamer kwam.

Hoe de fiets Groningen veroverde

Stadhuis met fietsers, ca. 1910. Bron: HJRNoorden op Flickr.

“De jeugd van het rijwiel

Het rijwiel verscheen te Groningen voor het eerst in 1869.

Er was toen in de Schoolstraat een kachelmakerij gevestigd van den ouden heer Elzinga, die kinderloos was en daarom een neef, Kiewiet de Jonge, in zijn bedrijf als leider had opgenomen. De zaak grensde aan onze zeepziederij, zoodat de wederzijdsche bewoners elkaar veel zagen en spraken.

Kiewiet de Jonge hield van nieuwigheden en zoo was het niet vreemd op zekeren dag van hem te hooren, dat hij twee velocipèdes – zooals ze toen en nog lang daarna – heetten, besteld en ontvangen had. Dat was een groote nieuwigheid! Men had te Groningen al eens van dit moderne speeltuig gehoord, maar beschouwde het ook als zoodanig.

Het eene toestel was een driewieler, het andere een tweewieler van de grootte der tegenwoordige fietsen, maar dan zéér primitief. Houten geraamte, houten wielen met een zware ijzeren band er omheen, geen versnelling, zoodat er heel wat kracht voor noodig was om het ding aan den gang te brengen, een hard zadel, een primitief stuur, geen rem: in één woord een leelijk, log, onhandelbaar ding. De driewieler was van ’s gelijken.

Nu zou het berijden aangaan; in de stille Schoolstraat vonden de eerste oefeningen plaats. Opzitten evenwicht houden, trappen: de meesten brachten het niet zoover. Ik kreeg de tweewieler ter leen, en heesch hem naar de bovenste zolder der fabriek, die leeg was en ruim. Hier, zonder bekijks, mocht het mij gelukken op de kar te blijven en te besturen, waarna ik mij ook in de Schoolstraat waagde en daar natuurlijk veel bekijks had. Ook Kiewiet de Jonge en enkele anderen kregen den slag beet, terwijl ook in andere buurten een exemplaar verscheen waarmee oefeningen verricht werden die de belangstelling opwekten, al had niemand het flauwste vermoeden van de overgroote betekenis, welke het rijwiel in verloop van tijd zou verkrijgen.

Op een keer maakte ik een tochtje naar De Punt en terug. De driewieler, waarbij geen balanceeren te pas kwam, werd door een vriend bereden, ik nam den tweewieler. Dien zondag ochtend lieten wij de beide fietsen door een knecht van Elzenga brengen naar den Heereweg en bestegen daar onze voertuigen. Het rijden op den effenen en rustigen weg viel ons mee, maar het trappen vonden we vermoeiend. We hadden de vaart van een vigilante, maar telkens na verloop van een minuut of tien moesten we stoppen ons eens uit te blazen. We hadden nogal bekijks, en keerden na een uurtje rustens aan De Punt huiswaarts, terwijl de man van Elzenga de voertuigen buiten de stad in ontvangst nam.

In die dagen zag men ook enkele tweewielers met een enorm groot voorwiel. Een enkele equilibrist probeerde erop te rijden, maar ’t bleef een halsbrekend vermaak dat weldra verdween.

Intusschen werd het rijwiel steeds verbeterd. Gummibanden, eerst massief en later met lucht gevuld, een metalen frame, versnelling, beter stuur, rem en bel en andere verbeteringen maakten het tot het volmaakte rijtuig van thans. Engeland was het land vanwaar de beste machines kwamen, maar die kostten ook ongeveer ƒ 200,-. Het rijwiel kreeg pas greep op de massa, nadat de Nederlandsche fabrikanten den prijs tot minder dan de helft hadden teruggebracht. Toen pas begon het rijwiel universeel vervoermiddel voor alle standen te worden.

Dit proces heeft nog jaren geduurd. Ikzelf heb van 1866 tot 1886 voor zaken het platteland bereisd, en in dien tijd toch niet van het rijwiel gebruik gemaakt, hoewel ik het gaarne had gedaan om tijd te besparen. Maar er waren maar heel enkelen die het deden en zich de bezwaren niet ontveinsden. Men had last van de toen nog minder goede wegen, klei- en zandwegen waren niet te berijden, evenmin als de smalle klinker-voetpaadjes. En dan bovenal: waar liet men het rijwiel, terwijl men den klant bezocht? Buiten de deur laten staan ging niet; die mooie kar trok de lieve jeugd aan en menig rijwiel werd langs dien weg beschadigd.

Maar vooral: men zag in het rijwiel niet meer dan een aardig speelgoed voor de jongelui. Een man van middelbare leeftijd die zich respecteerde, dacht er niet aan van een rijwiel gebruik te maken.

Eerst in de 90er jaren kon men van een algemeen gebruik spreken.”

—

Bron: RHC Groninger Archieven, Toegang 1501 (Verzameling losse stukken Gemeentearchief Groningen) inv.nr. 369.6 (aantekeningen door Waalko Jan Roelfsema Hzn. over het dagelijks leven in Groningen, eind 19e – begin 20e eeuw) katern VI, pag. 59-62 (notitie gedateerd april 1932).

Almanak! Aalmanak! Alamanak!

De revelatie van de dag was deze almanakverkoper. Deel uitmakend van een drietal “Groninger celebriteiten” (studentikoos voor stadsfiguren, straattypes) en voorkomend in een feestalbum van het Groninger studentencorps Vindicat atque Polit uit 1889.

Van zijn beide metgezellen zijn de namen niet goed leesbaar. Die van hem is dat wel.  Maar “Alamanak” was ik ook al eens eerder tegengekomen.

Hij lijkt wel wat op de zeebonk James Onedin van de Onedin Line.  Hij heeft een houten poot, blijkbaar overkwam hem ooit een ongeluk. En aan zijn zijde draagt hij de mand met almanakken – tenminste, in de tijd rond de jaarwisseling zitten er almanakken in die mand. Mogelijk verkocht hij in andere jaargetijden ander klein drukwerk: liedvellen, prentjes, pamfletten en blauwboekjes.

Dat Alamanak inderdaad een bekende Groninger was, blijkt uit een krantenbericht uit 1888, toen hij een openbaar feest opluisterde met zijn speciaal voor de gelegenheid mobiel gemaakte aanwezigheid:

“Beide muziekkorpsen presenteerden hunne diensten en boven aller geluid klonk de roep „almanak” van onzen bekenden houtenbeenigen almanakverkooper, die gedekt door eenen deftigen steek met kokarde op den bok van een der rijtuigen zat.”

In een hoofdartikel uit 1891 komt zijn ventersroep in duplo voor, ook hier weer zonder de vierde a die zijn naam bij zijn konterfeitsel kreeg:

“Almanak, Almanak! probeert ons te herinneren, dat het nog voor zoo kort Nieuwjaar was en we dus nog niet al te véel op het zachtere weer moeten vertrouwen…”

—

Met dank aan Harry Kraaij voor de revelatie.

Afgewezen als model voor Minerva

Begin 1908 vroeg de Groninger kunstacademie Minerva via een advertentie om een model. Een opmerkelijke sollicitant was de negentienjarige mejuffrouw Hindrikje Knip. Dit is haar brief:

Groningen 29 Januari 1908

H.

Ik heb u advertentie gelezen en ben zoo vrij mij voor model aan te bieden. Ik ben ruim 19 jaar en heb een goed figuur. Ik ben machinebreister. Ik woon met mijn moeder maar zij mag het niet weten. Donderdagavond ben ik van zeven tot acht alleen thuis en kan u mij dan het best spreken want ik wil niet graag hebben dat u mij een brief thuis stuurd. Dan kan u mij ook zeggen wat U betaalt.

achtend,

juffrou
H. Knip

Kattendiep 40

Helaas voor haar werd mej. Knip afgewezen. Links naast haar ondertekening staat namelijk met grote rode en ook nog onderstreepte potloodletters: “Niet.” Onderstreept is tevens de passage in haar sollicitatiebrief, dat haar moeder het niet mocht weten. Dat zal de reden voor de afwijzing geweest zijn.

—

Bron: RHC Groninger Archieven, Toegang 1448 (archief academie Minerva) inv.nr. 65: sollicitiebrieven van mensen die willen poseren als model (1908-1921). De voornaam Hindrikje komt uit haar trouwakte (1914).

De beginjaren van de fotografie in Groningen

“Het zal omstreeks 1858 à ’60 geweest zijn, dat mijne ouders van een bezoek aan mijne grootouders te Scheveningen een groote nieuwigheid meebrachten: een daguerrotype van hen beiden, in Den Haag vervaardigd. In Groningen is nooit gelegenheid geweest voor het maken van dergelijke afdrukken, en proeven ervan waren zéér zeldzaam, zoodat het schilderijtje heel wat bekijks had.  Naar den tegenwoordigen maatstaf was het maar weinig zaaks: een verzilverde plaat waarop men niet zonder moeite, door het licht erop te laten spelen, eenige vlekken en strepen bespeuren kon, die inderdaad deden denken aan den persoon wiens beeltenis was  opgenomen. Meer dan een succès de curiosité hadden die afbeeldingen niet, en ze werden al heel spoedig verdrongen door de photografie die weldra haar intocht deed, doch dit op schroomvallige wijze.

Wie nu juist de eerste beroepsphotograaf in Groningen geweest is, durf ik niet te zeggen. Wèl weet ik dat een der eersten een gewezen onderofficier was, die Jansen heette, en een zeer bescheiden atelier had in een tuinhuis aan de toenmalige Kruitgracht, nu Kruitlaan.

Ter wille van de grootouders te Scheveningen, die natuurlijk prijs zouden stellen op de beeltenissen van hunne kleinkinderen, werden – ongeveer in 1860 – mijn drie zusjes en ik naar Jansen geleid om daar gefotografeerd te worden.  “Geleid om te lijden.” Want fotografeeren was in de eerste jaren geen kleinigheid: het poseeren duurde enkele minuten (men kon dan leeren hoe lang éém minuut duurde) en zoo was het, vooral voor kinderen, een beproeving om zóó lang rustig te blijven; het hoofd werd gesteund door een ijzeren beugel, die wel eens kneep. Er werden dan ook gewoonlijk een paar opnamen achter elkaar getrokken, om daaruit dan de minst slechte te kiezen.  Als een bizonderheid herinner ik me nog, dat die eerste photo’s van Jansen op linnen genomen waren.

Intusschen maakte de fotografie reusachtige vorderingen. Zoo heb ik nog een portret van mij uit 1862, in Den Haag genomen, dat nu nog een zeer goed figuur maakt.

Nog ééne opmerking. In plaats van de natuur zoo veel mogelijk te benaderen, werd in die eerste dagen vooral veel waarde gehecht aan de “pose”. De ateliers der eerste fotografen waren gevuld met allerlei attributiën, die bij de opstelling konden gebruikt worden. Balkonhekken, kolommen met bloemvazen en dergelijke malle dingen waarmee een gewoon mensch nooit in aanraking komt; geschilderde achtergronden die zalen of parken moesten voorstellen waren er te vinden, en het kostte dikwijls moeite om onder die ongewone dingen een keus te doen. Voeg dan daar nog bij de ijzeren beugel die het achterhoofd omkneld hield, en men kan zich voorstellen wat er vaak van zoo’n opneming terecht kwam. De uit dien tijd nog bewaard gebleven foto’s zijn in onze oogen vaak belachelijk.

Al spoedig bracht de fotografie in haar gevolg de stereoscoop mee: het houten kastje, waarin men door twee openingen twee beelden ziet, die samensmelten. Deze plaatjes, vaak vreemde landen voorstellende, werden spoedig zeer populair, en terecht, want ze vermeerderden de kennis van vreemde landen, gelijk die tot hier toe langs geen andere wijze bereikt kon worden.  De stereoscoop heeft haar recht van bestaan behouden.

De fotografie ging intusschen met groote schreden voorwaarts. De opneming werd steeds korter van duur, wat vooral aan de natuurlijkheid van het beeld ten goede kwam. De hooge prijs bleef aanvankelijk wel een beletsel: tien gulden voor twaalf kleine portretten was niets ongewoons. Op de kermis kon men wel goedkooper terecht, maar het werk was er dan ook naar.

Na Jansen, hiervoren genoemd, kwamen spoedig anderen, die een kostwinning zochten in de nieuwe kunst, maar het waren er slechts enkele. Van deze herinner ik mij nog Hühnerjäger, wonende in de O. Boteringestraat, een paar huizen ten noorden van de Butjesstraat, die goed werk maakte. Hij was een slimme mof, niet beschaafd maar goed gebekt. Op zekeren dag ontving hij het bezoek van de controleur der belastingen, een pompeus man die bij binnentreden zei: “Ik ben Crayvanger”. “Dann sind wir ja Verwandten”, kreeg hij ten antwoord: “Mein Name ist Hühnerjäger.”

Egenberger, kunstschilder en directeur van de academie Minerva, werd ook fotograaf. Het schilderen gaf hem in Groningen geen droog brood, en Minerva weinig meer. Hij had zijn atelier aan de Stationsweg, nabij de viaduct. Daar het nieuwe vak hem vreemd was,  had hij een Duitscher in dienst genomen: een heel bekwaam vakman, die zich weldra van hem losmaakte en voor eigen rekening begon. Von Kolkow, zoo was zijn naam, kreeg het weldra heel druk, en is gedurende jaren wel de beste vakman ter plaatse geweest. Hij kwam uit Oost-Pruissen, noemde zich Freiherr Julius von Kolkow en gevoelde zich zéér, wat men ter wille van het uitstekende werk dat hij leverde, verdroeg. Vooral was hij actief in het opsporen van oude zaken die opgeruimd zouden worden, en menig vergeten brok kunst en natuur werd door hem voor het nageslacht vastgelegd.

Dan had men Kramer aan het Aa-Kerkhof, die eveneens mooie foto’s buiten de hem bestelde genomen heeft.  Godfried de Jong en zijn opvolger Bekkering telden ook mee. Als laatste – en wellicht beste –  noem ik Wijnberg in de Poelestraat, die vele jaren lang in zijn ruim atelier heel wat opnamen gedaan heeft en vooral gevraagd werd voor het maken van groepen, die hij bizonder goed wist weer te geven.  Dat het poseeren hoe langer zoo korter duurde, en de fotografie bijna instantanée geworden was, is natuurlijk aan het welslagen in hooge mate ten goede gekomen.

De fotografie bracht weldra een andere liefhebberij mee: het verzamelen van de prentjes. Daarvoor kwamen al spoedig albums in den handel: groote boeken die vier gewone plaatjes op één bladzijde konden bergen, met mooie banden van leer en fluweel. Iedere familie die zich respecteerde, had zoo’n boek, dat te pronk lag op een tafeltje in de visitekamer. En als dan het gesprek kwijnen mocht, gaf het bekijken van die plaatjes weer stof tot discours. Ook de jonge dames waren niet tevree, alvorens ze in het bezit van zoo’n album waren.

Van zulke albums met foto’s uit vervlogen tijd, zullen er in oude families nog genoeg bewaard gebleven zijn. Het is te hopen, dat men die zaken niet beschouwt als oude prullen, maar ze zorgvuldig bewaart als trouwe getuigen van den tijd waarin ze ontstaan zijn, niet het minst ter wille van kleeding en uiterlijk voorkomen. Ik denk hier vooral aan de coiffure en het schoeisel van de vrouwen en meisjes, dat thans zulk een opvallend verschil toont met de drachten van eene halve eeuw geleden.”

Bron: RHC Groninger Archieven, Toegang 1501 (Verzameling losse stukken Gemeentearchief Groningen) inv.nr. 369.6 (aantekeningen door W.J. Roelfsema Hzn. over het dagelijks leven in Groningen etc., eind 19e – begin 20e eeuw) katern VI, pag. 74-79 (notitie gedateerd augustus 1932).

Ooievaar nestelde op Groninger galg

Detail kaart beleg van Groningen door M. Spinneker (1672). Collectie RHC Groninger Archieven 1536-1767.

Nergens kon ik een beeld van de plek vinden, waar in de zeventiende en achttiende eeuw Groninger ter dood veroordeelden werden geëxecuteerd. Tot ik de hulp inschakelde van een collega die zich wel eens met deze gerichtsplaats bezig had gehouden. Hij wees me op de onderkant van de Spinneker-kaart uit 1672.

De gerichtsplaats bevond zich aan de Hereweg, op een plak waar nu het Sterrebos ligt. Zoals je op het kaartfragment ziet, ging het om een groot podium, waartoe een gebouwtje met een verscholen trap toegang gaf. Als we de voordeur van het gebouwtje qua hoogte op 1,80 meter schatten, dan moet dat podium ongeveer even hoog zijn geweest. Als toeschouwer kwam je er niet zomaar op!

Vanwege die hoogte is het ook geen wonder dat er een keermuur om het zandlichaam zat. Deze lijkt zeskantig, als van een bijencel, alsof men de luiaards onder de veroordeelden in hun laatste uur nog even een symbool van vlijt onder de neus wilde wrijven.

Op het podium bevond zich het dichtst bij de toegangspoort een kleiner podium, opnieuw met een zeskante keermuur eromheen, waartegen een trapje stond om er met gemak op te komen. Hier moesten de tot onthoofding veroordeelde burgers met ontblote halzen knielen in het zand.

Helemaal achteraan op het podium stond de enkelvoudige galg, een universeel ontwerp, u wellicht bekend van westernfilms of anders wel het verveelspelletje galgje. Ophanging had als straf minder standing dan onthoofding. Anders gezegd, er zat meer schande aan vast.

Tussen de zandbult en de sologalg zien we dan nog de collectieve galg,  het voorrecht van de georganiseerde misdaad, opgebouwd uit twee natuurstenen palen met een steng ertussen. De palen droegen allebei een bol in top. Dat deze collectieve gespuis-opruimer een tijdje in onbruik is geweest, moge blijken uit het ooievaarsnest op de ene paal, waardoor je de bol op die paal niet meer kunt zien.

Het spook op het Academieplein en ander bijgeloof

“Het zal omstreeks 1860 geweestzijn, dat het spookte op het academieplein. Het huis van mijn ouders in de O. Boteringestraat (nu 7) , lag in de nabijheid, en zoo bemerkten we al spoedig, dat iederen avond als het donker werd, een groote volksmenigte de Broerstraat inging, weldra zoo talrijk, dat de weinig talrijke politie er haast geen raad mee wist. Weldra vernamen  we de beteekenis van deze zamenscholing: het spookte daar op het academieplein, en wel op de plek, thans ingenomen door het hygiënisch labaratorium, toen een met boomen en heesters beplante ruimte, door een hoog ijzeren hek van het plein gescheiden. Het heette, dat daar tusschen die boomen een wit spook verscheen. Nooit heeft iemand er ooit zoo iets gezien, en waarschijnlijk was het geheele geval niets dan een mystificatie, doch het pleit wel voor het bijgeloof der menigte, dat eenige avonden achtereen de stille stad in rep en roer komt om een spook te zien.

Maar destijds was zoo iets heel gewoon. Het geloof aan werkgeesten, goede geesten die ’s nachts voor de menschen onaangenaam of moeielijk werk verrichtten, was – vooral onder de vrouwen – zeer verspreid, In de jaren dat ik college liep, van 1862 tot 66, werkte ik ’s voormiddags eenige uren bij den amanuensis Deutgen, een man uit de kleine burgerij, die met twee zusters, oude jongejufvrouwen, samenwoonde. Deze vrouwtjes kwamen ’s morgens vaak aandragen met verhalen over den arbeid, die de werkgeesten den vorigen nacht voor haar verricht hadden.

Trouwens, tot den huidigen dag bestaat nog bij sommigen, waaronder wèl ontwikkelde menschen, de vrees om met dertien aan de eettafel te zitten. In 1921 werd te Uithuizen aan de lunch, welke het gemeentebestuur zijn hooge gasten minister de Visser, minister van staat de Savornin Lohman, de commissaris der koningin v. Starkenborgh e.a.  aanbood, expresselijk een veertiende genoodigd!”

—

Bron: RHC Groninger Archieven, Toegang 1501 (Verzameling losse stukken Gemeentearchief Groningen) inv.nr. 369.3 (aantekeningen door W.J. Roelfsema Hzn. over het dagelijks leven in Groningen etc., eind 19e – begin 20e eeuw) katern III, vanaf de achterzijde pag. 6-7.

Wie weet wat dit voor ding is?

Achteraf vind ik het een beetje jammer dat ik er geen liniaal bij gehouden heb, maar dit loden of tinnen voorwerpje zal in werkelijkheid een drie à vier centimeter hoog zijn en ongeveer twee, drie centimeter breed. Aan de bovenkant zit iets decentraal een gat waarmee het ergens aan bevestigd was, volgens het jaartal eronder in 1943. Er staat een serienummer op – 9 of g 67 – en de plaatsnaam Groningen, die rondloopt met de onderkant.

Mijn collega dacht dat het een hondepenning was, ik zat zelf meer te denken aan het loodje van een stadsgas- of electriciteitsmeter.

Is er iemand van de lezers die het voorwerp herkent en wèl weet wat het is? Zo ja, dan zijn we u zeer erkentelijk als u dat aan ons meldt, hetzij als reactie op dit weblog, hetzij via de mail.

Alvast bedankt!

Naschrift 22 maart:

We houden het op een hondepenning.

Prille briefhoofden

Volgens mij heb je haast geen oudere gedrukte briefhoofden van Groninger bedrijven dan deze. De plaatjes zijn nog behoorlijk naïef.

– Rijtuigverhuurder Zuidema (1863):

Het achterwiel lijkt nogal ver uit te wijken, vergeleken bij het voorwiel:

– Hotel de Doelen van mej. Bulsing (1865):

Je zou je bijna gaan verbazen over een potkast, maar het is de bovenbouw van de postkoets, die hier al eeuwenlang zijn vertrekplaats had. Naar ik aanneem propere gordijntjes achter de ramen, een bovenlicht boven de deur met een lantaarn centraal in het snijraam:

– Likeurstoker Doorenbos (1867):

Zijn gereedschap – de vaatjes lijken wat klein:

– Zaadhandel Riepma (1867):

De zaaier was een vrij gewild symbool.  Een houtzaagmolen aan het Winschoterdiep heette zo, een Groninger sigarenmerk uit de jaren 20, en in voorheen Hotel Weeva heb je nog steeds een raam met een zaaier. Die van Riepma vind ik een beetje armetierig. Het is zo’n heel voorzichtig zaaiertje, voor het eerst weer buiten na de winter, en bepaald geen breedwerpige enthousiasteling: