Oelenbret
Geplaatst op: 3 september 2005 Hoort bij: Het Noorden 8 reacties
Uilenborden komen in ons land alleen ten noorden en oosten van de IJssel voor. Meestal is het slechts een simpel driehoekig bord tegen de top van het dak, dat de dakvorst tegen weer en wind moet beschermen. De naam ontleent het bord aan het gat dat er vaak in aangebracht is, om kerk- en steenuilen toegang te geven. Op een boerderij waren dat welkome gasten, omdat ze de muizenpopulatie in bedwang hielden.
De ornamentiek met zwanen ter weerszijden van een makelaar (het balkje in het midden) komt alleen in Friesland en Groningen voor. Omdat oude volkskundigen graag overal heidense symbolen in zagen, zie je nu nog een boel van hun blabla herkauwd op websites van mensen die zich heidenen en heksen wanen. Maar zwanen vormen net zo goed een christelijk symbool. Met name bij Lutheranen.
Tegen de heidense oorsprong pleit ook de late verschijning van het uilenbord met de zwanen-ornamentiek. De verbreiding van dit type uilenbord zou samenhangen met de proliferatie van het Friese boerderijtype vanaf de zestiende eeuw. In elk geval is de oudste verwijzing naar een een dergelijk uilenbord tot nu toe een rekening uit 1669 van een Friese timmerman die voor een boer een reparatie “aen de uille bord en swanne halsen” verrichtte.
Een hedendaagse Friese uilenbordenmaker, Jelle Datema, noemt het uilenbord van de foto typisch voor de Friese Wouden. Terwijl ik die foto vandaag toch heus tussen Thesinge en Sint Annen heb gemaakt. In Groningerland dus. Volgens Datema betekent de makelaar dat de boerderij vrij van hypotheek is. Maar dat de eigenaars van die Groninger heerd zich daar bewust van zullen zijn, lijkt me zeer twijfelachtig.
groninganus 
Inderdaad wordt heel wat onzin, geschreven door foute en minder foute volkskundigen, nagekauwd. De oudste afbeeldingen van geveltekens die ik ken, betreffen stolpboerderijen in de omgeving van Nieuweschans. Die boerderijen (voorlopers van het Oldambtster type) werden in 1605 gebouwd door Noord-Hollandse timmerlieden, die betrokken waren bij de inpoldering van Altbunderneuland. Dus op moderne gebouwen. Het mooiste voorbeeld is te vinden in een handschrift van de Oost-Friese predikant Cacovius Müller, die omstreeks 1685 een tekening maakte van “nieuw Oost-Fries huis”, gebouwd naar de Hollandse mode: twee rondjes met een soort bootje erop.
Ook de Friese schuren op de kaarten van Haubois (ca. 1640) en de Oud-Groninger schuren op een kaart van Bedum uit 1661 laten makelaars (spitse geveltekens) zien. En al in de middeleeuwen hadden stenen kloosterschuren een gemetseld “torentje” ter bekroning van de topgevel.
Voor een deel is het gevelteken functioneel: het versterken van zwakke plekken in het rieten dak. Voor een deel representatief en puur voor de sier. Maar de zeventiende-eeuwse vermelding uit Holstein van een koeienschedel aan de geveltop doet toch vermoeden dat er ook oudere betekenissen (afweer van het kwaad) aan het gevelteken bleven hangen. En tenslotte kan het gevelteken ook gediend hebben om het rookgat van de oudste boerenwoningen sierlijk af te sluiten.
Het is Cadovius Müller.
Mooie site over uileborden (of uilenborden) is http://www.uileborden.net
Daar staat ook een bouwtekening van een uilebord.
of kijk anders een keer op http://www.uileborden.nl
Ik reed vandaag uit Noord-Holland terug naar Groningen over de A7 en als je dan oplet zie je ze echt overal! Tussen Sneek en Joure waren het er zeker 8, maar tussen Joure en Leek ook nog zeker 5. Net in de provincie Groningen waren er minder met zwanen te zien (dus zonder echte versiering) en eentje zag ik waar het geen zwanen waren, maar paarden die het bret versierden.
Leuk dat ik door zo’n blog plotseling iets zie wat ik eerst wel zag, maar niet zag… als u begrijpt wat ik bedoel.
ik kan geen bouwtekening van het uilenbord vinden weet iemand waar ik die wel kan vinden
Liedeke,
Heb je ook al eens op oelebret gegoogeld?
op http://www.uilenborden.eu staat veel info over uilenborden.