Berucht gespuis in het Universiteitsmuseum

In het Universiteitsmuseum begon vandaag een bijzondere expositie over de schedels van een roofmoordenaarsbende. Ooit vormden deze bekkenelen het onderzoeksmateriaal van een frenoloog of schedelkundige. Diens wetenschap wordt ook belicht.

Onlangs kwamen in Leiden allerlei gegevens en ook portretten boven water van de bende Zwartjesgoed. Omdat het Groninger Universiteitsmuseum drie schedels bezit van leiders van deze bende, gaf het opduiken van het nieuwe materiaal aanleiding voor het maken van een tentoonstelling rond de doodshoofden, die als het ware hun gezichten hebben teruggekregen.

De bende Zwartjesgoed maakte vanaf 1797 Holland, Utrecht, Gelderland, maar ook Groningen onveilig. Waarschijnlijk waren de leden van zigeuner-afkomst, want onder elkaar spraken ze ‘Romisceers’, een vorm van Roma. Voor het oog waren ze bedelaars, scharenslijpers en liedjesverkopers, maar in werkelijkheid kwamen ze aan de kost door inbraken, overvallen en meedogenloze roofmoorden.

In 1805 werd de Zwartjesgoed-bende opgerold. De kopstukken kregen de doodstraf en hun lichamen werden ter beschikking gesteld van de wetenschap. In dit geval belandden ze op de snijtafel van de Haagse hoogleraar Pieter de Riemer (1769-1831), waarvan het Groningse Universiteitsmuseum via via de erfgenaam is.

De Riemer was vooral geïnteresseerd in de vorm van de schedels. Volgens hem bestond er verband tussen schedelvorm en emoties, karakter-eigenschappen en intelligentie. Op de wetenschapsgeschiedenis van deze achterhaalde ‘cranioscopologie’ of hersenschedelleer, tegenwoordig frenologie geheten, gaat de tentoonstelling eveneens in.

‘De Bende Zwartjesgoed’, nog tot 19 april 2007 in het Universiteitsmuseum, Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a, Groningen.