Spoken op zolder

Dit schilderij in het Breda’s Museum dateert van 1881 en is van de hand van Reinhardt Willem Kleijn. Hoewel het bij uitstek zo’n verhalende, anecdotische voorstelling is waar de moderne kunstkritiek zo’n geweldige hekel aan heeft, weet het Breda’s Museum er niet meer bij te vertellen dan de titel: ‘Spoken op zolder’.

Op een ruime zolder heeft de schilder maar liefst negentien vrouwen neergezet, die bijna allemaal één gemoedsgesteldheid uitdrukken, die van vrees. Veel van de dames hebben een nachtpon aan, kennelijk lagen zij reeds te bed, toen sommige hunner boven op zolder zekere geluiden vernamen, welke het vermoeden deden rijzen dat het daar niet pluis was. Met zijn negentienen gingen de dames erop af. Sommigen wapenden zich voor alle zekerheid met een paraplu, een wafelijzer, of een kleerborstel. De dienstbode van het huis, te herkennen aan haar eenvoudiger kledij, mag de kastdeur opentrekken van waarachter het lawaai komt. In die kast zijn, heel vaag, de contouren van twee katten zichtbaar. Straks zullen zij gaan zorgen voor een grote opluchting bij de dames.

Maar in een normaal huis zouden de heer des huizes en/of andere aanwezige mannen toch op het onraad afgaan. Wat voor vreemd huis was dit, met zijn negentien vrouwen? Opvallend is, bij nadere beschouwing, dat de meeste dames vrij jong en enkele veel ouder zijn. De prima inter pares is ongetwijfeld de bebrilde dame in de gele nachtjapon. Bij haar zoekt menig meisje steun, zij heeft duidelijk de leiding van de operatie. Welnu, ik denk dat een huis met zo’n groep vrouwen een Franse kostschool voor jonge juffrouwen was. Omstreeks 1881 werd dat soort scholen al ouderwets gevonden, opgeheven en vervangen door de vijfjarige middelbare meisjesscholen (MMS). Waarschijnlijk heeft de schilder het verdwijnende schooltype nog even belachelijk willen maken. Maar omdat het schooltype volkomen vergeten is, ontgaat de nazaat deze clou.