Admiraal Tom Pouce
Geplaatst op: 30 oktober 2007 Hoort bij: Geschiedenis Een reactie plaatsen
Ik heb het hier wel eens gehad over de beroemde Friese dwerg Jan Hannema, alias Admiraal Tom Pouce (1839 – 1878). Nu de Leeuwarder Courant compleet op het web staat, is er een mooie gelegenheid om eens te kijken hoe vaak hij de kolommen van die krant haalde.
Dat valt een beetje tegen. Zo vreselijk vaak kon je hem niet zien in Friesland.
De eerste keer dat de krant hem noemt is in juli 1854. Hij staat dan op de kermis in Leeuwarden als onderdeel van het ‘Grand Theatre des Variëtés’ van de heren Schoeman en Van Lier. De krant lijkt Tom Pouce in eerste instantie zelfs te verwarren met zijn Amerikaanse voorbeeld, generaal Tom Thumb. Immers, het heet dat hij meer vorsten heeft gesproken dan menig groot man, wat een beetje gek is voor een nog slechts vijftien jaar oude dwerg. Een week eerder ontmoette hij wèl de kroonprins der Nederlanden. In het theater vertolkt hij vijf karakters, voert hij een “Ballet Arlequinnade” op en oogst hij “niet weinig bewondering” in een ander ballet, ‘De Schipbreuk’. Tussen de bedrijven door verschijnt hij bij de dames in de zaal.
In februari 1856 bericht de Leeuwarder dat hij “met veel belangstelling toegejuicht” is in Berlijn. De Pruissische koninklijke familie had zich lange tijd “minzaam” met hem onderhouden. Pas in juli 1864 zien de Leeuwarders hem weer op hun kermis, en wel in het theater van Soeter, waar hij ook weer balletten opvoert.
In maart 1865 treedt hij op bij de rederijkerskamer in Franeker, de plaats waar hij geboren en getogen is. Waarschijnlijk heeft hij er de winter bij zijn ouders doorgebracht.
Twee jaar later blijkt op de Leeuwarder juli-kermis dat hij een zelfstandige attractie is geworden. Hij heet dan de “kleinste , schoonste en jongste der thans levende dwergen”, een “belangwekkende speling der natuur”, en “het wonder der wereld”, dat vereerd is geweest met een bezoek van de algehele koninklijke familie van Nederland. Volgens de advertenties spreekt hij Nederlands, Engels, Frans, Duits èn Italiaans. Heel Europa had hij doorgereisd. Aan alle hoven mocht hij zich “in den grootsten bijval verheugen”. In Leeuwarden is hij te zien in een “sierlijk ingerigte en prachtig verlichte Loge” pal voor het paleis van Justitie. Een eersterangs kaartje kost een kwartje en een tweederangs een dubbeltje. Bovendien zijn er portretten van hem te koop voor 30 en 40 cent, al naar gelang de kwaliteit van het papier waarop ze afgedrukt zijn.
In juli 1869 doet Tom Pouce met een “miniatuur equipage”” eerst Harlingen en daarna Leeuwarden aan. De twee rangen zijn nog even duur, maar bij de tent zijn er nu ook portretten van maar liefst 50 cent te koop. Daar staat tegenover dat weeshuizen en andere “liefdegestichten” vrij entree hebben, mits “onder geleide van den bestuurder”. Bij eerdere bezoeken was dat slechts een enkele dag het geval.
In februari 1871 is hij te zien in Kollum, Dokkum en Buitenpost. Die winter verbleef hij in Friesland, omdat zijn moeder ziek was. In mei, na haar overlijden, vertrekt hij weer. Met zijn vader en broer reist hij over Lemmer en Amsterdam naar Antwerpen. Voorlopig zullen ze in België blijven, later gaan ze wellicht op tournee door Duitsland, Denemarken en Zweden.
Pas in juli 1876 is Tom Pouce weer in eens op de Leeuwarder kermis te zien. De 37-jarige Hannema heet dan nog goed geconserveerd. Volgens de Leeuwarder Courant is een gesprek met hem de entreeprijs ten volle waard, want hij weet veel te vertellen van zijn omgang met keizers, koningen enzovoorts.
Het is zijn laatste optreden in Friesland. Willen Friezen admiraal Tom Pouce nog eens in levende lijve en vol ornaat zien, dan moeten ze in mei 1877 op de Groninger kermis zijn. Eind 1878 staat namelijk zijn overlijdensadvertentie in de krant, die hem geen in memoriam waard vindt.
Intussen had een Leeuwarder fabrikant wel een sigaar naar hem genoemd.
Jaren later krijgt hij ook een navolger in de persoon van Gerrit Keizer uit Sint Annaparochie, die eveneens de hele wereld bereist als admiraal Tom Pouce. Omstreeks 1895 raakt deze kloon bekeerd tijdens een verblijf in Amerika. Sindsdien preekt hij. En zingt hij louter nog opwekkingsliederen in het uniform van een heilssoldaat. Zo treedt Keizer in die uitdossing op in het Tehuis te Groningen.
groninganus 
Mooi verhaal, maar Tom is uit het verleden, in het heden is er iemand in levensgevaar: http://niklas.web-log.nl/niklas/2007/10/071031.html
Het geheel doet me een beetje denken aan the Elephant Man, maar dan natuurlijk veeeeel minder treurig. Ik vind het altijd leuk als jij zulke dingen voor ons opzoekt. Bedankt!!!
Ik ben zo vrij geweest om je informatie te plaatsen op: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tompoes en http://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Hannema
Dus.. volgens jou is ie 139 jaar geworden? Pas in 1978 overleden? lijkt me sterk. dan zou hij de alleroudste man ter wereld zijn geweest…
@Jasper: Tja, dat schijn je te hebben met kleine mensen… Ze worden onwaarschijnlijk oud. 😉
@Jasper,
Het tikfoutje is rechtgezet. Uit het vervolg van het het verhaal kon je opmaken dat de man slechts 39 jaar is geworden.
@Ejee,
Het is goed. Nog bedankt! De vorige keer dat dit weblog op Wikipedia gelinkt werd was er iemand die zei dat ze daar geen weblogs linkten, uit een soort algemene weerstand tegen weblogs. Dus ben ik ben ik benieuwd of de link nu wel blijft staan.
Prachtig verhaal. Ik had nog nooit van de man gehoord, maar dat overkomt me wel meer …
@Jan K.: Zo’n klein mannetje zie je ook gauw over het hoofd 😉
Hallo, leuk dit te lezen, te meer omdat een familielid van mij betreft.
Mijn moeder was een Hannema uit Franeker, en dus familie.
Ik kende het verhaal wel , maar toch leuk om te lezen.
Ed
Aardig artiekel, toch een kleine aanvulling:
Ik heb even gezocht in het krantenarchief van de KB, en daar vond ik al een stukje in de Provinciale Overijsselse en Zwolse courant van 9 sept 1845 :
AMSTERDAM, den 6 September.
Gisteren heeft alhier rondgereden een rijtuig met twee liverei-bedienden , welke annoncees verspreidden van den op de kermis ter bezigtiging gestelden Tom Pouce , aan welken aldaar de titel van admiraal gegeven wordt. Deze jongen , welke , naar zijnen vermoedelijken leeftijd , klein van gestalte is , moet niet verward worden met den dwerg, zich noemende Tom Thumb, welke andere hoofdsteden van Europa heeft bezocht.
In diezelfde krant stond op 28 december 1847: Op den 24 December jl. had te Leeuwarden de 1ste vergadering plaats van Friesche geneeskundigen. Te rekenen naar ’t ongunstig saisoen en ’t barre weder, bestond de vergadering uit vele leden.
Verder heeft zich aan de Doctoren te Leeuwarden ter bezigtiging aangeboden, het jonger Heertje Jan Hannema, woonachtig te Franeker en daar geboren in 1839. Toen hij zes maand oud was woog hij 5 N. Ponden en 5 oncen.
Vervolgens nam zijn groei af, zoodat hij thans 7 jaar en 8 maand oud, schoon weegt 8 N ponden en 1 onc, en dus in 7 jaar tijds slechts aanwon 2 N. ponden e 6 onc.
Hannema is thans 73 Ned. duimen en dat is 2 voet 4 duimen Rijnlandsche maat, en 2 Rijnlandsche duimen kleiner dan Simon Jans Paep, alias de kleine Huzaar, die na zijn 4de jaar niet meer groeide.
Ons dwergje heeft het volle gebruik zijner zintuigen en ledematen, maar is kinderlijk onnoozel en schroomvallig met een lief gelaat.
De eerste advertentie die ik vond stond op 18 augustus 1848 in de Nieuwe Rotterdamsche Courant:
Met permissie van het Edel Achtbaar Bestuur:
MERKWAAARDIG NATUURVERSCHIJNSEL.
Alhier is aangekomen de Heer HANNEMA uit Franeker , en zal ZATURDAG den 19den, MAANDAG den 21sten, DINGSDAG den 22sten en WOENSDAG den 23sten AUGUSTUS, van ’s morgens 11 tot ’s avonds 7 ure, in een der Lokalen boven de HAL, ter bezigtiging stellen: zijn ZOONTJE, oud bijna 10 jaren, slechts 7 Nederlandsche Palmen lang en 8 Nederlandsche Ponden zwaar, welgemaakt van lijf en leden en voor zijnen ouderdom bijzonder goed ontwikkeld van geestvermogens.
Entrée 50 Cents de Persoon. Kindern half.
Tegen vergoeding verschijnt de Vader met zijn merkwaardig Zoontje ook bij de respectieve Ingezetenen aan huis.
Te spreken en te onbieden aan bovensgenoemd Lokaal
Ingevolge schriftelijke uitnoodiging van proffessor SUERMAN te Utrecht, en de belangstellende Getuigschriften van Professor DE JONGE te Middelburg en andere Geneeskundigen, neemt de Ondergeteekende de vrijheid, de bezigtiging van bvengemeld merkwaardig Dwergje, Jan Hannema genaamd, aan te bevelen: te meer, daar de Vader van genoemd Kind tot eenen achtingswaardigen stand in de maatschappij behoorende, op deze wijze gedrongen wordt, tijdelijk, in de behoeften van zijn gezin te voorzien.
Rotterdam, 18 Augustus 1848.
A.M. LEDEBOER
Med. Doct. et Lector Anatomes.
Vriendelijke Groet,
@Marc,
Bedankt!
Toen ik het stuk schreef bevatte de krantenbank van de KB alleen nog maar kranten uit het Interbellum, dus 20e eeuw.