Deuren Damsterdiepverlaat heelhuids verwijderd
Geplaatst op: 2 november 2007 Hoort bij: Stad toen Een reactie plaatsenVanmiddag kwam het voorlopige klapstuk van de opgraving op het Damsterdiep, de verwijdering van de sluisdeuren.
Maar eerst even een overzichtje en enkele details. Op de bodem van de sluiskolk zie je een eikenhouten vloer. Die ligt er waarschijnlijk al sinds de zeventiende eeuw en erachter ligt de drempel of richel waarop de valdeur van het verlaat berustte, voordat het in die tijd draaiende sluisdeuren kreeg. Houten vloer en drempel berusten op keizand. Erachter ligt weer een stenen vloer, waarschijnlijk uit de negentiende eeuw:
Van het muurwerk ontbrak aan de bovenkant ruwweg een meter, een gedeelte dat weggesloopt is bij het dempen van de sluis in 1883. Van datgene wat er overbleef zijn de kleine steentjes aan de bovenkant lapwerk uit de negentiende eeuw, terwijl de wat grotere en donkerder stenen aan de onderkant uit de zeventiende eeuw stammen. Dat zulk muurwerk het ondanks vorst en dooi eeuwenlang kon volhouden kwam doordat het gemetseld was met tras, een heel erg watervaste cement die grotendeels bestond uit gemalen tufsteen uit het Duitse Eifelgebergte:
De rondlopende geul is het het zogenaamde sluisriool, dat water van boven uit de sluis afvoerde als men het peil in de sluis liet zakken van het Winschoter- naar het Damsterpeil:
De klep of schuif waardoor dat water afgevoerd werd was er ook nog, met een mechaniek om deze te bedienen:
Bij het dempen van de sluis in 1883 zette men er drie palen en een dwarshout voor. Het dwarshout moest weg, de twee buitenste palen raakten hun koppen kwijt, en de middelste paal moest helemaal weggezaagd worden, met het oog op het heelhuids verwijderen van de sluisdeuren:
Onder de sluisdeuren lag nog slib, dat ook weg moest, wilden er banden onderdoor kunnen. Vervolgens kwam er nog een stroompje grondwater op gang.
Het verwijderen van de eerste sluisdeur:
En het neervleien van de tweede:
Er zat tijdsdruk op deze klus, want volgende week beginnen de slopers al met het verwijderen van de sluismuren. Dan ook beginnen de archeologen aan het opengraven van het voormalige Damsterdiep achter het voormalige verlaat. In 1952 werd dat kanaal gedempt, de mare ging dat er nogal wat oorlogspuin in zou liggen, maar daar is bij sonderingen niets van gebleken – er zat alleen maar zand in de boor. Verwacht wordt dat ter hoogte van de Oostersingel de fundamenten van het poorters- of portiershuisje nog tevoorschijn zullen komen, terwijl de vroegere kanaalbodem natuurlijk ook het een en ander zal bevatten aan ooit weggegooide spullen. Onder die bodem, in het zand, liggen mogelijk nog ploegsporen van celtic fields, zoals ze ook aangetroffen zijn in overeenkomstige grondlagen bij het Winschoterdiep en op het UMCG-terrein.
groninganus 
Je hebt een duidelijk verslag gemaakt van de werkzaamheden en ik heb ervan genoten.
“Verwacht wordt dat ter hoogte van de Oostersingel de fundamenten van het poorters- of portiershuisje nog tevoorschijn zullen komen”. Verwacht wordt ook dat de heer Gelkinghe dit op de voet blijft volgen. Want wij, hier in huize Peer-Donder, vinden het bijzonder interessant om te lezen. Geweldig is het, zoals je het beschrijft maar vooral ook zoals het bewaard is gebleven in de grond. Echt super.
wat een schitterende serie, prachtige foto’s“!
om trots op te zijn… mooi!
Met dit soort prachtige informatieve (beeld)verhalen komt geschiedenis weer even tot leven.
Die muren zien er inderdaad onwaarschijnlijk goed uit. Meppen ze dat nou maar gewoon in elkaar of zou er nog iemand liefdevol met die steentjes aan de gang gaan? Het is tenslotte antiek spul.
Dit is echt genieten! Gisteren heb ik ter plekke al een uur staan kijken en fotograferen. Heel bijzonder dat dit zo mooi gaaf in de bodem bewaard is gebleven. En je hebt het heel mooi in woord en beeld vastgelegd. Eigenlijk zonde dat dit allemaal gesloopt wordt. Als er dan zonodig een parkeergarage gebouwd moet worden is het dan geen idee om de voormalige sluiskolk te gebruiken als aflopende ingang en dat je dan op de plek van de sluisdeuren de te bouwen parkeergarage inrijdt? In steden in het buitenland heb ik vaker gezien dat (gedeeltes van) monumenten geïntegreerd werden in nieuwbouw.
@Aargh,
dat ben ik vergeten te melden: er wordt een representatief deel van de muur uitgezaagd als onderzoeksmateriaal. De rest gaan de slopers te lijf.
@Frank: de tekening staat al vast en de parkeergarage krijgt de ingang juist aan de andere kant, de oostzijde.
Zeldzaam mooi stukje!
Geweldig om dit van nabij te beleven… te kieken. En je achtergrondinfo…
Prachtige log
Dat metselen met tras (een mengsel van tuf en schelpenkalk) is inderdaad een interessant fenomeen. Ik werd erop geattendeerd door gegevens over een opgegraven steenoven bij de Baukemaheerd te Zeerijp. De onderzoekers vonden daar tussen de baksteenresten een kalkhoudende substantie, zodat er gedacht werd aan een kalkoven.
Via een mevrouw die een steenbakkerijmuseum in Zwitserland beheert, Lucia Tonezzer, kwam ik erachter dat men in de Middeleeuwen soms kalksteen met de ongebrande baksteen meebakte om zo aan de grondstof voor tras te komen. Dat verklaart misschien ook waarom er minder tufsteen bewaard is gebleven, dan je van al die twaalfde-eeuwse kapellen zou mogen verwachten.
Metselwerk in een natte omgeving was onder andere te vinden bij de stenen putten of basins, die ooit – als we negentiende-eeuwse beschrijvingen mogen geloven – midden in een aantal dobben op de wierden stonden. Het Grijzemonnikenklooster bij Termunten had een achtkantig waterbasin, de wierde van Amsweer bij Delfzijl maar liefst drie gemetselde putten, die in de dobbe stonden. Met metselwerk bij sluizen is men pas vrij laat begonnen, waarschijnlijk niet veel eerder dan de zeventiende eeuw.
En nog als aanvulling: je hebt voor dat metselwerk hele harde klinkers nodig. Toen Willem van den Hove in 1621 het stadje Friedrichstadt in Sleeswijk-Holstein stichtte, haalde hij voor het bouwen van de sluizen klinkers uit Finsterwolde. Die werden gebakken van een speciale soort leem die daar te vinden was. Van de Hove was ermee bekend geraakt, toen hij enkele jaren daarvoor de heerlijkheid Westerwolde in bezit had. Omdat de bevolking van Westerwolde geen doopgezinde heer accepteerde en omdat het politieke klimaat in de Republiek snel verslechterde, verkocht hij Westerwolde aan de Stad en vertrok naar de Kleine Oost.
Wat een prachtig verslag en wat een foto’s!!! Ook ik hoop dat je dit blijft volgen, erru interessant.
Schitterend verslag! Ik ben er zelf in geïnteresseerd omdat ik het Damsterdiep al vanaf mijn jongste bewuste jeugd gezien heb. Ik heb ineens zo’n flashback dat ik ooit met mijn moeder wel eens vanaf vermoedelijk het Damsterdiep met zo’n rood-groene bus naar Appingedam naar een (oud)tante moet zijn geweest. Op een andere manier ben ik ook geïnteresseerd, omdat mijn zwager veel fotografeert en filmt op archeologisch gebied bij de gemeente Nijmegen:
http://www2.nijmegen.nl/wonen/geschiedenis_archeologie/Archeologie.
En nog eens serie van Euroborgstadion op Flickr:
http://www.flickr.com/photos/euroborg/tags/damsterdiep/
Je zat op het nieuws. Mijn complimenten.
Mooie foto’s en een informatief stuk.
Ik was er vanmiddag en dus helaas te laat om de deuren te kunnen zien.
In mijn bijdrage over de sluis (http://www.volkskrantblog.nl/bericht/164304) heb ik een link naar jouw bijdrage gemaakt.
Klaas, Bedankt!
Machtig interessant, Gelkinghe.
Ik heb zelf ooit sluizenbouw gestudeerd. Hier in Cambodja is er niet één.
prachtige reportage en mooie foto’s .Boffen dat je daar bij was. Man, ben stinkend jaloers:). Succes bij het volgen van verdere opgravingen.(Zorg dat je nog een paar klinkers uit de sluis te pakken krijgt)
Mooi, kippenvel, het raakt mij enorm, mijn voorouders, mijn roots.
Ik had de sluis graag nog gezien, maar helaas. Jouw foto’s zijn geweldig! En de uitleg erbij, klasse. Mooi ooggetuigeverslag! Daar kunnen de historici in de toekomst zich weer op storten.
Toch jammer dat er niet ter plaatse iets van bewaard kan worden.
mooi,ben er vlak bij geboren hele mooie foto’s
Hoi Harry,
Mooi waark!
Leuk te zien dat de website van het DvhN verwijst naar een weblog voor foto’s!
Ik mag dan reeds anderhalf jaar in Ierland zitten, de geschiedenis van Groningen vind ik nog steeds interessant.
Geweldig interessant. Wij bezoeken Groningen zo nu en dan wanneer wij bij mijn broer in Roden vacantioneren. Hans
Hoi!
Voor Jan K: ik heb in elk geval een paar bakstenen gered, en liefdevol in de fietstas naar huis vervoerd waar ze nu liggen te pronken in de achtertuin….. Een grote (soort) kloostermop, en een baksteen die ook een apart formaat heeft: kleiner dan de kloostermop maar groter dan een ‘normale’ baksteen. De kloostermop komt van midden op het terrein, de kleinere baksteen van de kant van het Wachthuis. Als iemand mij de leeftijd van deze twee bakstenen kan vertellen….graag!
Vanmiddag lag er trouwens inderdaad een stuk gezaagde muur op de kant. Een toeschouwer vertelde mij dat het nog niet mee was gevallen dit stuk uit te zagen, omdat de zaag was gestuit op een zwefkei.
@HIlde,
De oudste en grootste bakstenen (‘kloostermoppen’) zijn waarschijnlijk toch van 1583, en zo niet van begin zeventiende eeuw toen de sluis scharnierende deuren kreeg in plaats van een valdeur. Aardig detail van die zwerfkei!
Dank Gelkinghe!