Spokerij in de Oude Kijk in ’t Jatstraat

Om middernacht waren hij, zijn vrouw, zijn moeder en zijn dochtertje op weg van een visite naar huis door de Oude Kijk in ’t Jatstraat gekomen. Een straat zegt hij, “die bij velen den naam heeft, dat het er niet regt pluis is”.

Sowieso waren de Groninger straten anno 1804, met hun sporadische, gebrekkige olielantaarns, ’s nachts veel donkerder dan tegenwoordig. Maar dit keer was het er wel “zeer duister”.

“Daarbij koud, guur weer (…). Men zag of hoorde niets anders, dan het gieren van een enkel uithangbord en het klapperen van vensters, die hier en daar vergeten waren te sluiten. Genoeg om iemand, die niet vast in zijne schoenen staat, eene rilling over het lijf te jagen.”

Op de hoek van de Broerstraat en de Kijk in ’t Jatstraat hoorden ze achter zich “het gedruisch van eenige menschen, die met een stijven tred kwamen aanstappen”. Het ging om vier of vijf man, die paarsgewijs naast elkaar liepen met iets tussen zich in op hun schouders. Zijn dochter werd er wat schichtig van, en haar grootmoeder merkte geruststellend op, dat er alleen maar een dode koe van het ene naar het andere huis gedragen werd. De hele familie bleef staan kijken en terwijl de mannen passeerden, kon je bij het licht van een lantaarn zien dat het om een doodbaar ging, “waarop een lijk lag, bedekt met eene donkere deken”.

De dragers maakten “geen het minste geluid”, schreden “statig in de diepste stilte” voorbij en verdwenen in de duisternis, zoals ze ook uit de duisternis waren komen opdoemen. Op zijn vrouw maakte het “een allerakeligste indruk”, aldus de verteller,

“te meer daar zij, evenals ik, de naakte witte voeten van het lijk onder de deken, waarmede het bedekt was, zeer duidelijk had zien uitsteken.”

Hij en zijn familie liepen in dezelfde richting als de dragers, en botsten enkele huizen verder bijna tegen de doodbaar op, die in het pikkedonker nauwelijks te zien viel.

“Het lijk, de personen die het gedragen hadden, alles was nu verzwonden en noch bij, noch in de woning waarvoor de baar stond [was] het minste spoor van licht of beweging te vernemen.”

Zelf was hij niet bang voor het donker, maar dit deed hem toch wel wat, vooral ook omdat zijn vrouw zo “hevig ontsteld” raakte, dat ze weer een eindje verder “bezwijmd voor onze voeten nederzonk, en wij veel moeite hadden te huis te komen.”

De verlaten doodbaar leek op een geval van ‘voorloop’, “een zeker teken – zoo als het gemeen wil – dat in die behuizing eerlang een lijk zoude komen”. Daarom was het eerste wat hij de volgende dag deed, kijken of die doodbaar nog in de Kijk in ’t Jatstraat stond. Nee dus. Ook waren de deur en de vensterluiken van het bewuste huis gewoon open en zat de bewoner gewoon met zijn knechten in de winkel te werken. Niets wat er wees op een actueel sterfgeval. Daarom deed hij navraag over het geval van de vorige avond. Het bleek dat een knecht, overleden in de Steentilstraat, vervoerd was naar zijn naaste familie in de Kijk in ’t Jatstraat, omdat die knecht vanuit dat huis begraven wilde worden.

“Toen wij de baar voor het huis zagen staan, waren de dragers juist binnen de deur geweest, en hadden dezelve gesloten, om te minder opzien te verwekken.”

Mattheus van Heijningen Bosch (1773-1821), want hij was het waarschijnlijk die in 1805 dit verhaal in het Maandschrift tot Nut van ’t Algemeen vertelde, ontmoette intussen ook een man die op dezelfde plaats en ongeveer hetzelfde tijdstip dezelfde verlaten doodsbaar had zien staan, en die het net als een paar anderen voor honderd procent zeker als een geval van voorloop beschouwde. Omdat hij de boel gecheckt had, was de schrijver zo gelukkig, dat hij de man die “verderfelijken waan” uit het hoofd kon praten.