De moord op Jan de Wit en zijn broer (1672)
Geplaatst op: 1 juli 2008 Hoort bij: Geschiedenis 4 reacties“Nu toch was het veld ruim voor de leiders der oproerige menigte, den goudsmid en schutter-officier Verhoeff, den schepen Van Banchem, den notaris Van Saenen, den pokmeester Van Vaelen en andere gezeten of kleine burgers, over het algemeen ongunstig bekende personen. De beangste regeering van Den Haag trachtte Verhoeff, die al in het begin de eerste rol speelde, nog tot rede te brengen, maar hij weigerde gehoor te geven aan de aanmaning om de orde te helpen bewaren en verklaarde zonder omwegen den dood der gebroeders te willen. Zijn schuttercompagnie drong op de gevangenis in en de deur werd met kogels doorschoten. Verhoeff dreigde haar met hamers te zullen openen, toen de cipier eindelijk toegaf. Het was juist vier uur. De woeste bende stroomde binnen en vond de broeders kalm bijeen, Cornelis te bed, Johan zittend aan het voeteneind en voorlezend uit den Bijbel. Eenige schutterofficieren, die zich eenige uren te voren bij hen hadden gevoegd en hen thans nog wilden verdedigen, werden op zijde geworpen en onder wild getier werd Johan reeds met een kolfslag aan het hoofd gewond en door Verhoeff naar beneden geleid, Cornelis, half gekleed, ruw van de trap naar buiten gesleurd, onderweg geslagen en gekwetst door kolfslagen en pieksteken.
De beide broeders namen elkander nog bij de hand maar werden spoedig gescheiden en onder de luide kreten der woeste bende op straat nedergeworpen. Het eerst stierf Cornelis onder ruwe kolfslagen, dolksteken en bijlhouwen, daarna Johan, deze onder luid geschreeuw tegen Verhoeff, welke met hem sprak over zijn aandeel in den noodlottigen toestand des lands maar hem nu losliet; hij liep met den mantel om het hoofd op de gelederen van Verhoeff’s vendel in en werd eerst door een pistoolschot à bout portant getroffen, daarna door kolfslagen en musketschoten afgemaakt. Om half vijf was alles afgeloopen en dansten de ontzinden, dronken van het vergoten bloed, rond op en om de lijken, die eindelijk bij de voeten aan den lantaarnpaal op het Groene Zoodje werden opgehangen, gruwelijk uiteengerukt en stukgesneden door woestelingen, die een bloedig aandenken begeerden.”
Uit: deel III (boek VII, hoofdstuk VIII) van de ‘Geschiedenis van het Nederlandsche volk’ door P.J. Blok. Alle vier de delen zitten bij de nieuwe aanwinsten van de DBNL voor deze maand.
groninganus 
Vreselijk is het gepeupel, toen en nu.
Blok wijdt niet verder uit over de “bloedige aandenkens”. Blijkbaar was hij iets te preuts om de gruwelijkste details die bij veel lezers voldoende bekend waren, te benoemen. Ik vraag me desondanks altijd af wat er verder met de afgesneden neuzen, oren en geslachtsdelen van de gebroeders De Wit is gebeurd.
Blok vermeldt nog wel een ander detail, waaruit blijkt dat de moordenaars het hart van de gebroeders – beschouwd als hun essentie – niet in gewijde aarde wensten te laten rusten. “Des avonds laat sneed Verhoeff, naar een bericht zegt, nog de harten uit de lijken, die eerst tegen middernacht door getrouwe dienaars van den voormaligen raadpensionaris en diens familieleden werden losgemaakt en medegenomen om ze nog vóór het vallen van den nacht met een klein ruitergeleide in de Nieuwe Kerk te begraven.” En hij vertelt vervolgens dat de belangrijkste dader dankzij de protectie van admiraal Tromp nog carrière kon maken, voordat hij wegens verdere geweldsmisdrijven werd bestraft.
Toch denk ik dat de stevig verwijtende toon die de vooruitstrevende Blok hier aanslaat, vooral in het licht van de oranjefuries van zijn eigen dagen – minder gewelddadig, maar even vennijnig als twee eeuwen daarvoor – moet worden gezien.
Ik herinner mij een schilderij in het Rijksmuseum, waar het resultaat van dit volksgericht duidelijk te zien is. Het schilderij wordt toegeschreven aan Jan de Baen. De gids van het Rijks vermeldt ook nog: “Het volk zong: ‘Oranje boven. De Witten onder. Wie anders meent, dien sla de donder'”
Rob,
Ik zag in de collectie van het Rijks voornamelijk pamfletten met plastische illustraties.