De oudste melding van de kraantjespot

Als er op 28 mei 1690 een inventaris wordt opgemaakt van de mogelijk insolvabele boedel van wijlen de provinciale fiscaal Meykneght, hier in Groningen, verschijnt er op de lijst, naast onder meer de bibliotheek, de lessenaar en een groot beeld van Justitia, een “koffiepot met een kraantien”. Het is de allereerste keer dat zo’n voorwerp in stukken van de stad genoemd wordt en daarmee de oudste melding hier van een kraantjespot.

Koffie. zo leren we uit de cultuurgeschiedenis van Pim Reinders en Thera Wijsenbeek (1994), was tegen 1690 een bekend verschijnsel geworden. De consumptie waaide via Engeland over uit Arabië. Omstreeks 1660 begon de VOC kleine hoeveelheden naar Nederland te verschepen, en vanaf 1690 hield ze bijna ieder jaar een koffieveiling. In 1699 begon ze zelf met de eerste koffieplantage op Java, die in 1711 een kleine 900 pond, maar een decennium later al bijna 117.000 pond koffie opleverde.

In Groningen moesten de vier koffiehuizen vanaf 1694 belasting gaan betalen, in ruil voor een alleenrecht op het schenken van koffie en thee. Meykneght was er dus redelijk vroeg bij. De bekende peervormige kraantjeskan ontwikkelde zich in dezelfde periode uit de conische kan, die men eerst van een kraantje voorzag. In de collectie van het Groninger Museum zit een fraai exemplaar uit ca. 1710/1711 van de zilversmid Freerk Halsema, terwijl het Rijksmuseum over een vaasvormig exemplaar uit 1729 van Daniel Marot beschikt.