Groningse beeldmerken – hun equivalenten elders
Geplaatst op: 16 november 2008 Hoort bij: Stad toen 2 reacties
Foto: Wiessie
Dankzij deze gevelsteen uit Woudrichem heb ik een iets beter beeld van het uithangbord of de gevelsteen die de Groninger herberg De (gouden of vergulde) Helm in de zeventiende en achttiende eeuw markeerde. Die herberg, een van de grotere in de binnenstad, stond aan de zuidzijde van de Grote Markt, nabij de hoek van de Oosterstraat. Zowat alle postwagens vertrokken hier vandaan. Achter het bedrijf, op de nu nog steeds bestaande binnenplaats met de uitgang naar de Oosterstraat, had je twee stallen die plaats boden aan 28 paarden in totaal.
De helm is niet het enige in Groningen voorkomende symbool waarvan een equivalent bij Flickr, onder de tag gevelsteen, te vinden is. Zo bestaat er in Haarlem nog een pand met de naam ‘In de Toelast’. In de zeventiende en achttiende eeuw was Toelast ook een naam van twee wijnhuizen aan de Grote Markt noordzijde in Groningen, nabij de Martinitoren. Volgens Duco Kuiken, oud-medewerker van het stadsarchief, hingen er wijnvaten als uithangtekens boven de toegangsdeuren van deze Grote en Kleine Toelast, Inderdaad was een toelast (WNT) een groot vat, van drie tot zes aam (à 640 flessen). Waarschijnlijk hing de term samen met zulast en de Keulse handel in witte Rijnwijn. Maar de Groninger wijnherbergen met die naam kunnen dus ook best een gevelsteen gehad hebben, zoals uit dit Haarlemse voorbeeld blijkt.
De beeldtaal van uithangborden en gevelstenen was vrij universeel. Vergelijk maar eens deze Fortuna, met deze. Of deze Lutherse zwaan in Groningen met die in Edam. Wellicht dus dat ’t Huus Benthem, (ook wel Benthem, Bentheim, Benthum of Bentum genoemd), een herberg die tussen 1602 en ca. 1650 in de Groninger Herestraat stond, dus een gevelsteen of uithangbord had, zoals nu nog in Amsterdam te vinden is.
Verzamelingen gevelstenen op Flickr:
groninganus 
In twee nagenoeg identieke notariële aktes in Enkhuizen, notaris Sieuwert Koeckebacker, not.arch.no 1015, akte 149 (24 aug. 1643) en akte 169 (23 sept. 1643) komt de 17de-eeuwse herberg De Helm in Groningen voor:
Jan Justingh (comparant) gewoond hebbende tot Groningen, verklaart op verzoek van Jan Jacobsz Holsteijn, woonachtig te Groningen, dat zijn debiteuren zijn de personen hierna genoemd voor de sommen als bij ieders naam uitgedrukt staat
[…]
Jan Conincxlo schilder tot Amsterdam [= debiteur] voor tachtich guldens ende de verschenen renten van dien, volgens d’obligatie, omme welcke betalinge van tachtich guldens met d’interest van dien te becomen, hij comparant [= Jan Justingh] heeft gedaen arresteren onder Emmerick, in de Helm tot Groeningen, eenige schilderijen ende prenten.
De schildersfamilie Van Coninxloo was afkomstig uit en werkzaam in Antwerpen, Amsterdam, Emden. In de RKDartists database geen Jan van Coninxloo, wel naamsvarianten: Johannes van Coninxloo (IV) en Johan van Coninxloo (IV) schilder in olieverf, werkzaam te Emden 1638-1649, geb en ged. Embden 7 okt 1625, zoon van Hans Coninxloo III (ca 1589-1645) en Sara de Vogelaar, werkz te Emden.
Jeanine, hartelijk dank voor het doorgeven van deze vondst! De som van 80 gulden wijst erop dat de schilder langdurig (naar schatting minstens anderhalve maand) in De Helm verblijf hield, of er meermalen verbleef.
Bij de criminalia van de stad vond ik ettelijke zaakjes, aangespannen tegen gasten die met de noorderzon vertrokken zonder de rekening te betalen. De schilder had dan tenminste nog een obligatie getekend. al betaalde ook hij niet.
Soms lieten gasten als onderpand voor hun achterstallig betaling ook een koffer met inhoud achter: