Apendans: een naam met dubbele bodems

De Apedans is een horeca-onderneming aan de Rademarkt in Groningen. In Den Haag blijkt het de naam van een straat. Waar komt de naam vandaan?

De Apedans in Groningen is beslist niet oud. Het bedrijf aan de Rademarkt (officieel Verlengde Oosterstraat) heette enkele decennia geleden namelijk nog de Radeholm. “Toen dit tot Apedans ingericht werd, aldus Pascal van de Apedans,

“…zijn hier meerdere architecten aan het werk geweest. Op die manier kreeg je hier diverse stijlen. En toen de pandeigenaar binnenkwam riep hij uit: “Wat is dit voor een apedans?” En dat werd vervolgens als naam gekozen.”

Van Lennep & Ter Gouw noemen in hun werk ‘De Uithangteekens‘ (deel II pag. 324) de Haagse straat Apendans, omdat die volgens hun naar een voormalig uithangbord heet. Voor een verklaring van dat uithangbord verwijzen ze naar de Sinne- en Minnebeelden van Jacob Cats, en wel nummer 42.  Dat zinnebeeld blijkt gebaseerd op een fabel bij Lucianus over een stel piekfijn geklede apen aan een hof, dat ook danste volgens alle hoofse regels. Tot een toeschouwer enkele noten over de dansvloer wierp en er een waar pandemonium ontstond. De apen vergaten alle decorum en rollebolden vechtend over de vloer om zoveel mogelijk noten te pakken te krijgen.

“Al gaet de baviaen met opgerechte leden
Iuyst op de rechte maet, en als een mensche treden,
Hy des al niet-te-min tijt haestigh opte loop,
Al worter maer een noot geslingert inden hoop.”

Moraal: iemand kan van alles en nog wat aanleren, maar uiteindelijk komt zijn ware aard altijd weer boven.

Het motief blijkt ook in de iconografie vertegenwoordigd. Apen die bij een doedelzak dansen komen zowel voor op middeleeuwse miniaturen, als op prenten uit renaissance en barok, zoals deze.

Overigens is volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) apedans – d.w.z. dans door apen uitgevoerd – een weleer geliefde kermisattractie, vergelijkbaar met die van dansende beren. Daarbij tekent het WNT aan dat het Haagse straatje zijn naam te danken heeft aan een schertsende verbastering door het bepaald niet francofiele volk:

“Toen in 1713, na het sluiten van den Utrechtschen vrede, de Fransche ambassade zich vestigde in een gebouw op den hoek van den Boschkant en de Casuarie- of Sterlingstraat, werden in het naburige straatje eenige bijgebouwen ingericht voor het gevolg en voor de bureelen der kanselarij. Die bijbehoorende gebouwen werden les Appendances genoemd, en daaruit is later door de Haagsche bevolking het vermakelijke Apendans gesmeed.”

Als dit klopt, dan was Lucianus’ fabel in Den Haag  hooguit een verre connotatie.