Groenenberg revisited

Ik moet iets rechtzetten. Laatst gaf ik gewezen Groninger bestuurders volkomen ten onrechte een lelijke veeg uit de pan. Ik dacht dat ze nooit enigerlei archeologisch onderzoek hadden laten uitvoeren naar de borgklip van Groenenberg:

“Voor eeuwig hebben ze Groningers zo beroofd van historische kennis over hun stad.”

Op het logje kreeg ik al commentaar van Kor Feringa, maar iemand die onbekend wenst te blijven overtuigde me per mailformulier helemaal van mijn ongelijk. Hij schreef:

“Ik ben er zeker van dat er een opgraving geweest is, want door mijn vader meegesleept. Had toen een ander (Muiderslot) idee van kastelen, dus dat viel tegen. Misschien niet gepubliceerd zoals vaak in die tijd?”

Ik ging maar eens informeren bij mensen van het vroegere Biologisch Archeologisch Instituut. En nu blijkt dan, dat er maar liefst twee opgravingen van de Groenenberg zijn geweest. Een eerste omstreeks 1940, toen het Nieuwe Winschoterdiep dwars door de Hunze-meander zou komen. En een tweede ergens in de ruime jaren zestig, toen de Finse haven een eind maakte aan de rest van de borgklip. Bij die opgravingen trof men het fundament aan van een rechthoekig steenhuis. Er zijn tekeningen, opgravingsrapporten, vondstenboekjes, veel kogelpotfragmenten, hout, maar er is bijna niets gepubliceerd.

Erg jammer, want zoals ik de vorige keer al aanstipte, zit er nogal een verhaal aan de Groenenberg vast. Nu kennen we dat verhaal alleen uit de kroniek van abt Menco van Wittewierum. Publicatie van de opgraving kan maken, dat we anders tegen die kroniek gaan aankijken, wijzer worden over die roerige tijd van rond 1250, toen de stad Groningen zich ontworstelde aan de greep van de Bisschop van Utrecht en diens zetbazen..

Zo’n opgravingspublicatie zou van een archeoloog moeten komen, en dat ben ik niet. Wel ben ik intussen gefascineerd geraakt. Zo heb ik me vanavond verdiept in divers kaartmateriaal.

Van de nieuwe site Hisgis Groningen, een prachtige bewerking van de kadasterkaarten uit 1832, haalde ik dit fragment, Op ruim de helft van het tracé van de vroegere Hunzemeander ligt een slootje, de meander omsluit zes stukken weiland, links loopt de Groenedijk er als een navelstreng op toe:

Een fragment van een RAF-luchtfoto uit oktober 1944, geplukt van WatWasWaar, toont hoe de meander een paar jaar eerder is aangesneden door het Nieuwe Winschoterdiep. Hoe breed de bedding van de Hunze hier ooit was, kan je aan subtiele lijntjes en kleurverschillen zien. Centraal in de afgesneden circel is er een rechthoek met aan de zuidwestkant een rond lijkend podium:

Kor Feringa wees de vorige keer al op de kaart die Overdiep ontleende aan Provinciale Waterstaat. Deze kaart werd gemaakt in 1940, vlak voor het graven van het Nieuwe Winschoterdiep, waarvan het tracé aangegeven is door twee kaarsrechte zwarte lijnen schuin over de kaart. Verder is vooral het microreliëf in beeld gebracht. Met rood zijn de hoger liggende delen gemarkeerd. Door het verschijnsel inversie behoort daartoe de oude Hunzemeander: dankzij de structuur van de bodem (zand en klei), bleef die op niveau, terwijl het omringende en ingesloten veenland inzakte door landbouw-ontginning en de oxydatie die daar een gevolg van was:

Ook duidelijk herkenbaar is de rechthoekige structuur iets naast het midden van de meander, waarin twee rode eilandjes uitsteken, ten teken dat hier de fundamenten liggen van Groenenberg. Aangezien het onderste eilandje op deze kaart het hoogst lijkt op de luchtfoto, hou ik het erop, dat daar het oudste deel van Groenenberg stond. Het andere, door een latere sloot doorsneden eilandje zou dan het voorterrein van het steenhuis kunnen zijn geweest.

Tot slot heb ik mijn kartografische bevindingen maar even samengevat in een stukje huisvlijt. Borg en voorterrein zijn aangegeven met groen, de waterpartijen met blauw, en de wegen en bruggen met rood. Dat de weg van de Groenedijk over de Hunzemeander naar Euvelgunne zo gelopen heeft lijkt me het meest plausivel, omdat hij na de brug over de meander een zwenking maakt, die je op al dit beeldmateriaal kunt herkennen. Dat de weg over het eigenlijke borgterrein liep lijkt me stug, en ook zal hij de meander niet aan de binnenkant hebben gevolgd, omdat dat een omweg was. En dus resteert deze route: