De oma van mijn oma

Een oude vrouw met een klederdrachtkapje, een oorijzer, en strengen bloedkoralen met een slotje. De foto komt uit de boedel van mijn grootmoeder Fennechien Perton – Lindeman en mijn oud-tantes vertelden me later dat het een portret is van haar grootmoeder. Het stelt dus de oma van mijn oma voor. Iets wat ik gelukkig heb genoteerd.

Maar net als andere mensen had mijn oma twee oma’s en welke van de twee is het? De Beerster naaister Pieterke Pras (1816-1877) die in 1842 trouwde met de timmerman Jan Martens Lindeman uit Midwolda? Of  de uit Meeden afkomstige dagloonster en arbeidster Fennechien Mantjes (1821-1898) die begin 1845 trouwde met de in Westerlee wonende boerenknecht Haiko Derks Vos?

Het blijkt de laatste, Fennechien Mantjes. De eerste, Pieterke Pras, overleed namelijk op een tijdstip dat het laten maken van een fotoportret nog niet echt gemeengoed was. Bovendien kwam het portret uit het atelier van H. Sanders & Co.  aan het Hoogstraatje in Groningen. De joodse fotograaf Heiman Benjamin Sanders vestigde zich hier in 1886 en bleef er nog tot 1895 zijn atelier houden. In die periode moet het portret dus gemaakt zijn. En dan leeft alleen Fennechien Mantjes nog. Alleen zij komt dus in aanmerking. Zij is ook de oma, waarnaar mijn oma genoemd was, misschien mede de reden dat er veel later een vergroting naar het portretje werd gemaakt.

Zoals gezegd kwam Fennechien Mantjes uit Meeden, waar haar vader, Pieter Jans Mantjes arbeider was. Niets bijzonders. Diens vader Jan Pieters fungeerde echter als kerspeldienaar. Dat was een soort van bode voor de schatbeurder en de dijkrechters ter plaatse, een ambt waarvoor je in elk geval moest kunnen lezen en schrijven. Wat lang niet alle arbeiders konden.

Hoe dan ook, in 1844 werkte Fennechien in Finsterwolde, waar ze zwanger raakte. Pas een maand na de geboorte van haar zoon trouwde Haiko Derks Vos haar in die plaats, waarbij hij het zoontje Derk erkende. Misschien is er een vaderschapsproces geweest, dat moet ik nog maar eens gaan uitzoeken.

Fennechien en haar man bleven in de gemeente Finsterwolde wonen, waar ook al hun zes overige kinderen werden geboren. Een daarvan overleed als zuigeling, diens naam ging, zoals gebruikelijk, over op een volgend jongetje. In 1867 overleed Fennechiens man en kwam zij er als weduwe alleen voor te staan. Van de oudste vier kinderen, in leeftijd oplopend vanaf dertien jaar, zou je kunnen veronderstellen dat die hun weg wel hebben gevonden als boerenknechten en -meiden, inwonend op boerderijen. Maar de jongste twee, waaronder mijn overgrootmoeder Hindertje, waren daarvoor nog te klein, met hun vier en zeven jaar. Daarvoor moest Fennechien als weduwe dus blijven zorgen.

Vanaf 1876 zouden haar kinderen trouwen, meest met boerenknechten. dienstmeiden en dagloonsters uit de gemeente Finsterwolde. Eén dochter, mijn overgrootmoeder, kwam met een timmerman uit dezelfde gemeente thuis, een andere dochter met een huisschilder uit Eexta, en haar oudste zoon zoon met een meisje, waarvan het beroep me onbekend is.

Dat meisje woonde op de Ganzedijk. En Ganzedijk, dat nu vermaarde gehucht, was ook de plaats waar mijn betovergrootmoeder Fennechien Mantjes in 1898 stierf. Ze woonde ze daar medio jaren 1880 in bij die zoon, wiens vrouw jong stierf en ze nam daar de zorg op voor drie piepjonge  kleinkinderen.

—

Het hulpmiddel voor het dateren van de foto:
Henk Wierts ea – Photograhieën & Dynastieën: Beroepsfotografie in Groningen 1842-1940 (Bedum 2000). Zie  pag. 140 voor H. Sanders & Co.