Vröngelhoezen mit vröngeltoenen

Onlangs was er op de site van de Groninger Internet Courant enige discussie of de Oude Nadorst wel ooit een herberg is geweest.

Ik meen van wel. In de eerste helft van de 18e eeuw was het net als de Grouwelderij het eigendom van brouwers, bovendien noemde een uitbater van begin 19e eeuw zich kastelein.

In de collectie Lonsain bij de Groninger Archieven bevindt zich bovendien bovenstaand knipseltje (dat je kunt vergroten door erop te klikken). Helaas had Lonsain niet de gewoonte om zijn knipsels te dateren, maar gezien een datum van een iets oudere Staatscourant op de achterkant en de daarop eveneens aangekondigde predikbeurten van enkele predikanten die weldra met emeritaat zouden gaan, is het te pinnen op de eerste helft van de jaren 1930. De beschreven situatie – “voor een zestigtal jaren” – gaat dan op voor de periode omstreeks 1870, zeg maar de tijd van vlak voor de ontmanteling van de Groninger vestingwerken, en eerder.

In die periode, medio 19e eeuw, namen Groningers op zondagen met mooi weer dus graag de kuierlatten door de Boteringepoort, langs de Moesstraat met zijn Noorderbegraafplaats naar de Oude Adorperweg, waar ze zich in uitspanningen als de Nadorst tegoed deden aan ‘vröngel’, ‘wrongel’ of ‘diksoepen’, oftewel gestremde melk – wij zouden zeggen: kwark.

Getuige het WNT-lemma wrongel waren zulke wrongelhuizen vooral bekend aan de andere of zuidkant van het stadsgebied’, waar mensen nog veel vaker heengingen op hun zondaagse uitstapjes. Klik bij dit lemma maar eens op het vierkantje voor de samenstelling ‘wrongelhuis’.

Zulke ‘vröngelhoezen’ buiten de Herepoort – dat wil zeggen langs de Hereweg – waren volgens Molema dan wel geen logementen, maar toch wel degelijk herbergen – een term waarbij het verschaffen van logies voor hem kennelijk niet de eerste connotatie was.

In allerlei bronnen uit de 18e eeuw kom je de wrongelhuizen al tegen. Er lagen grote tuinen bij met koepeltjes en priëlen, waar de ouwelui met speciale wrongellepels de koele wrongel met suiker, honing of likeuren uit hun wrongelkommen schepten, terwijl hun koters zich vermeiden op wipwap en schommel.

Rond 1900 was een van de bekendste wrongelhuizen ten zuiden van de stad nog dat van Vorenkamp in Helpman. Tegenwoordig ligt daar een gelijknamig tennispark, waar de Cream Crackers hun wedstrijden spelen, maar indertijd had je daar dus een ‘vröngeltoene’ met speeltoestellen en zelfs een heus doolhof.  Stadshistoricus Beno Hofman wijdde er een paar jaar geleden een uitzending aan, en beschreef de ontstaansgeschiedenis tevens voor het Verhaal van Groningen.

—

Bron van het knipseltje: RHC Groninger Archieven, toegang 1687 collectie Lonsain, inv. nr. 177.