Het onderspit, Gietersen en pantygeld

Kanaal- en wijkgravers vormden ploegen van veertig tot zestig man. Je kwam maar zo niet bij zo’n ploeg, er was een soort ontgroeningsritueel: “de britse slaan”. Als groentje mocht je vervolgens eerst “het onderspit delven”. Dan stond je onderin de kanaalbodem de blubber los te werken met een houten schop. Die blubber gooide je omhoog naar de collega halverwege het talud die ook figuurlijk een eindje boven je stond, die gooide het spul weer naar iemand boven hem, die het op de wal deponeerde. Dat kanaalgraven was dus echt teamwork, het moest ook ritmisch gebeuren, vandaar dat er ook kanaalgraversliederen overgeleverd zijn, bijvoorbeeld in de collectie van het Veenkoloniaal Museum in Veendam.

Hendrik Hachmer, conservator van dat museum, vertelde er vanavond over bij de Historische Vereniging Hoogkerk in een causerie over de Veenkoloniën. Hij deed dat aanstekelijk, weliswaar zonder Powerpoint, maar met dia’s.

Hij had nog wel meer nieuws voor me. In de tweede helft van de 17e eeuw en de eerste van de 18e hebben zich nogal wat mensen uit Giethoorn en omgeving in Wildervank gevestigd. Op een kaartje staat een typisch Gieterse boerderij – hun architectuur namen de Gietersen mee. Ook hief het Participantenverlaat hier sluisgeld op punters. Nergens anders vindt je in Groningerland dergelijke scheepjes op zo’n lijst. Van het literatuuronderzoek voor mijn kandidaatsscriptie weet ik nog dat Friesland ook een dergelijke immigratie van Gietersen kende. De Friese familienaam Lok bijvoorbeeld, komt van oorsprong uit de buurt van Giethoorn. De mensen verhuisden waarschijnlijk uit Noordoost-Overijssel, omdat het veen daar uitgeput raakte, en de meren er steeds meer land opvraten.

Nog een derde elementje uit het betoog van Hachmer en dan hou ik ermee op. Bij Phoenix, een strokartonfabriek aan de Ommelanderwijk, kon je pantygeld halen. Dat zat zo. Phoenix vervuilde het kanaal dermate, dat er spontaan gaten in de panties vielen als dames erlangs fietsten. Phoenix was zich schuldbewust, en stelde daaarom een vergoeding in voor gehavende panties. Naar het schijnt is hier op grote schaal misbruik van gemaakt, doordat dames langs het kanaal gingen fietsen, wier panties toch al bijna aan vervanging toe waren.

Je vraagt je bijna af, zou de boekhouding van Phoenix nog bestaan? Aan de andere kant, je moet een mooi verhaal nooit kapot willen checken.