Bij het einde van de Ranja-expositie

Aan alles komt een eind, ik weet het, maar het opruimen van een aantrekkelijke expositie is toch een beetje melancholieke aangelegenheid:

Ranja stond centraal. Een glas met het oudste logo, zoals dat ook te vinden is in gerestaureerde muurreclames in Delft en Valkenburg:

Het Groningse bedrijf C. Polak Gzn. bracht de limonadesiroop Ranja in 1920 op de markt. Het spul, genoemd naar naranja, het Spaanse woord voor sinaasappel, was meteen een doorslaand succes. Van de winst konden twee fabriekshallen worden neergezet, B (linksachter) en C (rechts). Linksvoor was A, het oudste deel, dat al vanaf 1906 bij de Singelstraat, de latere Petrus Campersingel, stond. Zie je dat erkertje op één hoog bij de binnenplaats? Daarachter zat de directeur:

Vanaf ongeveer 1925 vormde een mannetje het beeldmerk. Het was opgebouwd uit een sinaasappel, een pers en een glas, steunde op een rietje, en kreeg de naam Ranja Rienes. Eerst was het wat houterig, maar de Amsterdamse reclameman Dirk Hart, wiens creatie het was, zou het in de loop der jaren steeds verder styleren:

Polak wilde het Ranja-succes dolgraag copiëren. Ranja kreeg er een zusje bij en naderhand nog wat van dat grut. En toen in de jaren dertig de gazeuses (of priklimonades) in de mode kwamen, bracht Polak diverse eigen varianten op de markt:

Er zaten echter kleurstoffen in deze drankjes, en dat werd ergens in de jaren vijftig verboden. In één klap was CP, zoals Polak inmiddelskortweg was gaan heten, zijn hele marktaandeel kwijt. Sisi kon dat meteen inpikken. Directeur Ten berge van CP was woedend.

Polak bracht twee merken op de markt, Grenadine (1903) en Ranja (1920), waarvan de namen het zouden schoppen tot soortnamen. Met beide merken mikte Polak aanvankelijk op geheelonthouders. Toch was daar niets principieels aan, want het bedrijf bleef tegelijkertijd ook  in alcoholhoudende producten doen. Zoals advocaat, waarvoor er naast fabriekgebrouw een grote kippenren stond:

Een ander bijprodukt was koffiesurrogaat. Volgens een ouwe CP-arbeider die de expositie bezichtigde, werd het gemaakt van paardebonen, maar dat zie je toch niet als ingrediënt op de etiketten staan:

Die arbeider had er tientallen jaren gewerkt. Over zijn ouwe bazen geen onvertogen woord. Er zijn inderdaad tekenen, die wijzen op hun bijzondere omgang met het personeel:

(De getoonde objecten zijn grotendeels van een particuliere verzamelaar en het Groninger Museum. De bouwplaat (1952) komt uit de collectie van de Groninger Archieven.)