Herinneringen aan ’t Groningen van 1900-1915

“Overigens verkreeg ook dit marktplein een gans ander karakter door het toenemende verkeer. Ik herinner me nog de talrijke bodewagens, die er des dinsdags en vrijdags geparkeerd waren. De drukke eierenmarkt aan de noordelijke kant van het Stadhuis en de vele tweedehandsboekhandelaren. Hoevele oude bekenden mis ik hier. Waar is moeder Noorman, de stoere groentevrouw met de wollen muts op, die met haar bokkenwagen de markt bezocht en er haar groente uitventte. Waar is de evangelist Jacobus Horn, die er in zijn koepeltentje bijbelse en andere godsdienstige lectuur verkocht. Waar mijn oude vriend Cloetingh, die er zijn socialistische lectuur aan de man en aan de vrouw bracht. Waar onze oude bouquinisten Pieter Beyer, Frijdal, Leemhuis en Bouma? Wat heb ik niet in hun stoffige voorraden gesnuffeld en hoe rijk voelde ik me als ik weer eens voor luttele stuivers mij de bezitter wist van een boek, dat mijn belangstelling had.”

Deze unieke herinnering aan tweede handsboekenkraampjes op de Grote Markt is van Bernard Ram, PvdA-wethouder Arbeidszaken van Amsterdam, en hij schreef haar op in zijn nostalgische serie Een wandeling door Groningen, een halve eeuw geleden, die eind 1954 in het Nieuwsblad verscheen. Ram was opgegroeid in de stad-Groningen en beschijft toestanden uit zijn vormende jaren, zo tussen 1900 en 1915. Vaak schort het die herinneringen wat aan diepgang, de verhalen zijn soms nogal opsommerig, maar er zitten ook mooie passages in en met elkaar vormen ze toch een aardige momentopname van het Groningen van voor de Eerste Wereldoorlog. Daarom leek het mij wel dienstig om linkjes naar de hele serie te geven, met een korte inhoudsopgave per aflevering:

• 1 –  Inleiding.  Vervoerszaken, straatverlichting en huisbrand. De badmeester en lantaarnschoonmaker Diephuis.
• 2 – Armoe en bedéling, het Soephuis, lonen, werktijden en woningtoestanden, kroegen, de politiek. Beschrijving van de Boterdiepbuurt waar Ram opgroeide.
• 3 – Vervolg jeugd aan het Boterdiep, het slepen van trekschuiten voorbij de Rodeweg, de kalkovens en de Halfwegsmolen buiten de stad. Nadere beschrijving van de Boterdiepbuurt: tapijtenklopperij, de joodse begraafplaats op Grote Verzoendag, het exercitieterrein, de vlintenklopperij van het armbestuur, kinderspelletjes.
• 4 – De Grote Tentoonstelling van 1903, met het Japanse paviljoen. De komst van de labaratoria in de buurt. De academiebrand van 1906.
• 5 – De bewaarschool in de Nieuwe Kijk in het Jatstraat, de populaire arts R. de Waard, de lagere school aan het Noorderkerkhof, de schoolbibliotheek, het verteluurtje, meester Bos van de schoolatlas, openbare lessen die door de ouders werden bijgewoond.
• 6 – De Nutsbibliotheek aan de Uurwerkersgang met de belangrijkste titels. Spelen op het kerkplein van de Nieuwe kerk, Niemeijer, herberg het Blauwe Paard, de stalhouderij van Goldhoorn, het Guyotplein, Roorda van de leerboeken Engels.
• 7 – De Ossemarkt en zijn voorname bewoners, Marktstraat, Oude Ebbingestraat, onderaardse gangen, de paarden en de electrische tram, tramremises, het Hereplein en het Viaduct.
• 8 – De beide markten, die “in ongunstige zin” zijn veranderd sinds de oorlog. Benoeming van alle zaken vanaf de Boteringestraat met de zon mee. De tweedehandsboekhandel.
• 9 – De torenwachter als gever van brandalarm.  Vismarkt e.o., Bommen Berend-viering, de houten wielerbaan die Groningen een tijdje gekend heeft.
• 10 – Mei-kermis – opsomming van alle attracties, inclusief de “neger als portier” bij een stoomcarrousel. De uitdrukkingen “Drukke Dinsdag” en “Drukke Woensdag”. Een rondgang over het Martinikerkhof met het politiebureau en de brandweerkazerne.
• 11 – De zuidzijde van het Martinikerkhof, het Toevluchtsoord, de Maagdenbrug , Boumans Hof, de diepenring tot de Noorderhaven met zijn bedrijvigheid zoals pompmakers. De beurtvaarder op Ameland en het motorbootje dat passagiers naar Schiermonnikoog vervoerde, de pleziervaart naar de Duitse eilanden Borkum en Norderney.
• 12 – Langs de Reitdiepsdijk naar Blauwborgje en terug via de Paddepoelsterweg.  Zuidzijde Reitdiep met de barkmolen, het Noorderplantsoen met zijn Melkhuis en molen de Noordstar op de plek waar de watertoren kwam.
• 13 – De Ebbingestraat, de Violenstraat met zijn scholen, omgeving Noorderstation, Studentenpad. De omgeving van het Damsterdiep, Singelweg, het Typografengasthuis en het Slachthuis.
• 14 – Oosterhaven, Winschoterdiep, de Hereweg met café Waterloo en het Boschhuis, het zwembad bij de redoutes, het Engelsekamp, het wrongelhuis Vorenkamp in Helpman en Villa Gelria als keerpunt.