Vrouwe Fortuna op zijn Gronings

Zo zag vrouwe Fortuna er uit als Gronings tabaksmerk.

Ik vond haar op de website van voorheen het Amsterdamse Pijpenkabinet, nu omgedoopt tot Amsterdam Pipe Museum, een mooie instelling die over ettelijke Groningana beschikt.

De pijpekoppen interesseren me wat minder, maar ik keek mijn ogen uit op hun collectie tabakszakken uit de periode 1750-1940. Die puutjes en kladden zijn namelijk bedrukt met  beeldmerken, waarvan de primitieve charme voor mij ruimschoots opweegt tegen heel wat officieel goedgekeurde kunst.

De voorstellingen vallen in drie groepen uiteen. Ten eerste heb je de beeldmerken die refereren aan de tabak zelf en de wereldwijde handel daarin, zoals  De Tabaksplant(er), De 3 Marylanders, De Rokende Moor, De Koophandel en het Tabaksvat. Dit zijn vrij algemene merken en er horen tamelijk obligate voorstellingen bij, waar geen greintje couleur locale aan te bekennen valt.

Die zit er wel aan de merken welke verwijzen naar bekende gebouwen van de stad Groningen, zoals de onvermijdelijke Martinitoren, de Korenbeurs, het Akademiegebouw, de Waag en de A-poort.

Maar het boeiendst vind ik toch de beeldmerken, die samenhangen met huisnamen. Vaak zal de voorstelling op de tabakspuut immers afgeleid zijn van die op het uithangbord aan het desbetreffende pand, waar dan – meestal als niche van een kruideniersbedrijf – tabak geschikt gemaakt werd voor consumptie. In deze categorie passen heraldische merken als: (Het Wapen van) Amerika, Bentheim, Dokkum, Drenthe, Stad & Lande, Hunsingo en het Oldambt, naast beestachtige namen met bijbehorende voorstellingen als De Haan, de Leeuw, de Os, de Vos en de Zwaan, terwijl de Rozijnekorf en De 3 Webben verwijzen naar niches van de tabakshandel zoals het kruideniersbedrijf en de linnenhandel.

Dankzij hun link met uithangborden en huisnamen, laten deze ‘huismerken’ iets zien van het symbolenrepertoire van de stad.