De eerste automatiek van de stad
Geplaatst op: 18 mei 2013 Hoort bij: Stad toen 4 reacties
Van het eten uit de muur weet je dat het een betrekkelijk recent verschijnsel moet zijn, maar wanneer diende zich dat dan aan? Daar kwam ik achter dankzij een foto die Harm Renkema onlangs op Flickr plaatste, en waarvan hierboven een bewerkte uitsnede staat. De foto maakte me nieuwsgierig, ik stelde een klein krantenonderzoekje in en het bleek te gaan om de allereerste automatiek van Groningen, in 1932 gevestigd op het adres Herestraat 45, tegenover het Hoogstraatje.
Het Nieuwsblad van 4 april dat jaar bericht over de ophanden zijnde verbouwing van dat pand tot een “automatisch restaurant” onder architectuur van T. Holthuis KHzn., die namens eigenaar M.E. Vorenkamp de verbouwing aanbesteedde. De bedoeling was er een zaak van te maken “waarin spijzen, gebak, bier, limonades, likeuren, sigaren, sigaretten enz. uit automaten zullen worden verkocht”. Boven de pui zou een grote lichtreclame komen met de aanduiding „Automatiek”. Binnen kwam er een “zeer modern ingerichte ruimte”:
“De wanden zullen geheel bekleed worden met marmer, de vloer betegeld, om alles zoo rein mogelijk te kunnen houden.”
Leek dit wellicht wat steriel in die bruinminnende jaren dertig, er zou bovendien
“een gezellig zitje worden gemaakt; waar het publiek op haar gemak (…) een en ander zal kunnen gebruiken.”
Aan de expertise van de uitbater hoefde niet te worden getwijfeld. Die had internationale ervaring opgedaan::
“De heer Vorenkamp is reeds eenige jaren in het buitenland op dit gebied werkzaam geweest en dus goed op de hoogte met dergelijke zaak, welke voor Groningen nieuw is.”
Zoals later bleek, dreef Vorenkamp de zaak met een familielid. De verbouwing moest in mei klaar zijn, aldus het Nieuwsblad, want
“het perceel zal nog voor de as. kermis worden geopend”.
Op 10 en 11 mei vestigden advertenties inderdaad de aandacht op de opening:
– die op donderdag 12 mei plaatsvond, terwijl de kermis in opbouw was. Het Nieuwsblad wijdde een redelijk lang stukje Zakennieuws aan het fenomeen:
“Groningen heeft eens iets nieuws gekregen, nl een automaten-restaurant, het eerste m het Noorden en het derde in Nederland. (…) Een mooie bronzen pui, vervaardigd door de machinefabriek „Helpman” van den heer H J. Naaijer, geeft een royalen entree. Bij het binnenkomen ziet men links de automaten met daartusschen het buffet, waar koffie en thee geschonken wordt, omdat dit beter is dan via een automaat. Maar ook hier betaalt men met munten, die men zich kan aanschaffen door kwartjes te werpen in de kleinen wisselautomaten.”
Er zijn twee groote Vendor-automaten, ieder met acht spijsjes, 5 Paternoster-automaten, elk met 1 spijsje en 5 drankautomaten waarvan de bierautomaat van een geheel nieuwe constructie is, die de kwaliteit van dit bruischende vocht niet aantast, zooals tot dusver het geval was.
Voor het buffet staan 10 stalen krukjes en achter in het restaurant zijn nog een paar zitjes met tafeltjes. Een groote tafel met marmeren blad in het midden dient om de gebruikte koppen, glazen, enz. neer te zetten.
De spijsjes worden in de modern ingerichte keuken op de eerste verdieping, waar een bekwame Duitsche kokin den scepter zwaait, gereed gemaakt en door een lift naar beneden gestuurd, waar een der buffetmeisjes ze achterlangs in de automaten brengt, zoodat alles zoo hygiënisch mogelijk gaat. Bij de geheele Inrichting met marmer en graniet is trouwens op de eischen van hygiëne gelet.
Achter het restaurant bevindt zich een keurige toiletgelegenheid.”
De krant vermeldde niet wat precies het assortiment was. Daar komen we pas achter door een advertentie uit 1933:
Kroketten waren er dus van meet af aan, maar tegen de visfilet, de broodjes lever en halfom, de advocaat, de wijn en de punch kijken we vanuit ons perspectief wellicht wat vreemd aan.
groninganus 
een prachtig goed verhaal. maar die grote glas Pilsener sla ik over
Zeer interessant verhaal, erg informerend, kortom een pracht verhaal.
Doet mij denken aan de eerste volautomatische cafetaria, zonder frietautomaat in Roodeschool begin jaren 70.
Er kwamen zelfs mensen kijken van Schiphol om te kijken hoe een en ander werkte.
Men kon er verschillenden zaken uit een automaat halen, neem een frikandel.
Men gooide de benodigde kwartjes in de automaat en kon een koude frikandel pakken waarbij men een langwerpig stukje plastic kreeg met aan de zijkanten inkepingen, men plaatste de frikandel in een Philips oven en drukte de plastic staafje in een gleuf van de oven en drukte op start, na een niet al te lange tijd klonk er een pieper en kon met de nu warme frikandel uit de oven halen.
In wezen ging het hier om een microwave oven oftewel een magnetron.
De inkepingen de het staafje bepaalde de duur van het verwarmen.
In de zelfde tijd ongeveer plaatse een cafetaria in Uithuizen een patat automaat in zijn automatenhal aan de brouwerijstraat, hierbij gooide men het benodigde geld in apparaat waarna de machine in bedrijf kwam door een afgemeten hoeveelheid frites in het olie kieperde
na een tijdje startte een soort van metalen transportband om de friet uit het olie te vissen, waarna de frietjes in een ook reeds aangevoerde plastic bakje stortte, er even wat zout werd gestrooid op de frieten en het bakje friet in een te openen luikje plaatste
Interessant ja. Ik had ook geen idee van wanneer de eerste automatieken dateerden. @Dick jouw verhaal is voor mij ook een eye-opener. Ik had geen idee dat die dingen bestaan hebben: volautomatische cafetaria en patat-automaat, en dat nog wel in Roodeschool en Uithuizen of all places. Ik ben geboren en getogen in Amersfoort, in de jaren zeventig toch ook al een vrij grote stad toen ik daar als tiener snackbars frequenteerde, maar daar waren toch altijd bemensde automatieken waar je de snack kant en klaar en warm uit het luikje trok.
Wat weer een mooi verhaal. Mijn vroegste herinneringen aan automatieken ‘in stad’ gaan terug naar eind jaren ’50. Zo had je (volgens mij) in die tijd: Bakkerij Tent aan de Kapteinlaan met een automatenhal, Cafetaria Succes in de Brugstraat en aan de Carolieweg, Brander aan de Grote Markt, Cafetaria Actief (Schuurman) aan de Astraat en aan de Hereweg in Helpman was ook nog een cafetaria met automaten. Ik at daar mijn eerste kroket. Maar er waren vast meer automatieken in de stad.