‘Op je gezondheid, Beschaving!’ en wat andere cartoons uit de Eerste Wereldoorlog

Ben bezig met de beeldredactie voor de volgende Stad & Lande, een themanummer over de Eerste Wereldoorlog. Op voorhand had ik er een hard hoofd in, maar het valt ontzettend mee. Er is veel meer beeld dan je denkt.

Wat me bijvoorbeeld weer een beetje verrast (en toch ook weer niet), is de grote hoeveelheid voortreffelijke cartoonisten uit die periode. Iedereen kent natuurlijk Louis Raemaekers, over wie vorig jaar al een boek verscheen en zo meteen weer een. Al ligt de partis-pris er in zijn werk soms duimendik op, Raemaeker maakte ook tekeningen met een wat subtielere, Goya-achtige kwaliteit. Bijvoorbeeld deze, die nog steeds actueel is, als je bijvoorbeeld kijkt naar het oosten van de Oekraïne, de Gaza-strook of het Noorden van Irak: ‘Op je gezondheiod, Beschaving!’:

Voor de krant, de destijds zeer Engelsgezinde Telegraaf, zat Raemaekers natuurlijk wat dichter op de actualiteit met zijn tekeningen. Hier hekelt hij het doorsluizen van door Engeland geleverde oliën en vetten naar Duitsland (1915). Kijk eens hoe verlekkerd die leeuw zich om zijn bek slikt, zo worden ze tegenwoordig niet meer gemaakt:

Iemand die zich sterk met de ruim één miljoen Belgische vluchtelingen vereenzelvigde, was Leo Gestel. Deze prent van hem uit 1914 sierde een affiche voor een fondswervingsactie:

Albert Hahn, oorspronkelijk een Groninger, kennen we vooral van zijn politieke tekeningen voor De Notenkraker, een bijvoegsel van de socialistische krant Het Volk. Toen de Belgische vluchtelingen teruggekeerd waren naar hun vaderland, kwamen daar meerdere rijen prikkeldraad omheen. Deze barrière kostte menige nieuwe vluchteling het leven: