Over het fabeltje dat Nederland de tolerantie uitvond
Geplaatst op: 6 oktober 2015 Hoort bij: De actuele wereld, Geschiedenis 6 reacties
Deze tweet van hedenochtend door een bekend auteur weerspiegelt een idée reçue of gangbaar idee dat de waarheid lelijk geweld aan doet. Nederland is namelijk NIET de uitvinder van religieuze of politieke tolerantie!!!
Ter ondersteuning van het idee worden vaak voorbeelden uit de zeventiende en achttiende eeuw aangehaald, zoals ook nu weer bij de tweet van Kuijer, want een onderwijzer merkt in een reactie op:
“heb het gisteren de kinderen van mijn klas met geschiedenis uitgelegd. Spinoza mooi voorbeeld.”
Spinoza en vooral zijn leer werden echter niet getolereerd. Spinoza is verbannen uit zijn eigen geloofsgemeenschap en de hier te lande heersende calvinistische kerk waakte tot diep in de achttiende eeuw fel tegen zijn leer. Spinoza kon zijn pleidooi voor de vrijheid van meningsuiting slechts anoniem en in het latijn publiceren en later werk, eveneens anoniem en in het latijn, werd verboden. Zodoende kon dit werk alleen onder de toonbank worden verkocht en raakte het alleen in kleine kring bekend. Aanhangers die in de volkstaal ruchtbaarheid gaven aan Spinoza’s denkbeelden, verdwenen tot in diep in de achttiende eeuw in de kerker. Ik bedoel maar: als de behandeling van Spinoza als een voorbeeld van tolerantie mag gelden, dan is het Rusland van Poetin eveneens tolerant.
Een ander voorbeeld uit de zogenaamde Gouden Eeuw dat vaak wordt gebruikt ter staving van onze vermeende tolerantie, is dat van de Hugenoten. Maar die werden hier louter gastvrij opgevangen, omdat het om calvinisten ging: geloofsgenoten van de hier te lande heersende gezindte. De opvang was dus geen daad van tolerantie, maar van calvinistische solidariteit. Men voelde zich als geloofsbroeders verantwoordelijk voor de Franse martelaren. Wat niet wegnam dat rijke Hugenoten hier een oneindig warmer onthaal vonden dan arme. Men hield bij alle religie ook het eigenbelang terdege in de gaten.
De ware toetssteen van tolerantie is niet of geloofsbroeders gastvrij worden ontvangen, maar of de ‘eigen’ religieuze minderheden volledige vrijheid wordt gegund en of hun aanhangers politiek-juridisch gelijkwaardig zijn aan die van de bovenliggende partij. Als we ons even beperken tot de grootste religieuze minderheid, die van de rooms-katholieken, dan zien we dat zij tot vrij ver in de achttiende eeuw in grote delen van ons land niet mochten samenkomen in eigen kerken. Vergunde een overheid kerkbouw, dan was het menigmaal orangistisch en calvijnsgezind volk, dat die bouw in eerste instantie met geweld wist te verhindereen. Kwam zo’n kerk ergens toch tot stand, dan mocht hij ook vooral niet teveel opvallen. Een toren hebben of een klok luiden, bijvoorbeeld, was voorbehouden aan de bevoorrechte gereformeerde gezindte. Ondanks hun ‘lage profiel’ vormden katholieke ‘schuilkerken’ vaak een van de eerste mikpunten bij orangistische oproeren, gedragen door de meerderheid van ons Nederlandse volk (1748; 1785-1787). Ook na de formele gelijkberechtiging van katholieken en protestanten (1796) bleven katholieken trouwens nog lang tweederangs burgers. Tot in de twintigste eeuw gold het bijvoorbeeld als zéér ongewenst dat een katholiek hoofd van het postkantoor te Groningen zou zijn.
Voor wat betreft de politieke tolerantie hoef ik maar te wijzen op de bejegening die socialisten voor de oorlog, en communisten en radicalen erna ondervonden. Menigeen kon niet het werk krijgen, dat hij ambieerde, dankzij machinaties van onze veiligheidsdienst.
Nee, Nederland voorstellen als uitvinder van de politieke en religieuze en politieke tolerantie is het handhaven van een leugen, weliswaar een populaire leugen, maar daarom nog niet minder leugenachtig.
En eraan voorbij gaande of Vaderlandsliefde überhaupt wenselijk is: trots op een fictief verleden is sowieso misplaatst.
groninganus 
In mijn herinnering is het woord tolerantie ( in Nederland) niet van het ‘ Vere Verleden’ maar van de tijd van nozems, marijuana cafes, gastarbeiders etc.
Dus net na ik was vertrokken naar het preutse Canada….
Tolerantie is wat anders dan gedoogbeleid, volgens mij hebben we dat laatste wel uitgevonden.
Een ‘mooi’ voorbeeld van de intolerantie van de protestanten t.o.v. de katholieken tot ver in de 18e eeuw, heb je hier al eens beschreven https://groninganus.wordpress.com/2012/10/23/een-blijk-van-totale-intolerantie/ waar op 1-4-1753 de protestanten de katholieken na afloop van de 1e kerkdienst te Winschoterzijl deerlijk mishandelen en het interieur vernielen.
Ik heb me ook altijd afgevraagd hoe tolerant Nederland was, als deel van een zwaar katholieke minderheid in de veenkolonieen, werd er weliswaar niet echt gediscrimineerd, maar je viel wel op. Mogelijk dat dit minder werd toen de zogenaamde spijtoptanten terug kwamen en lang haar in de mode kwam voor mannen
Geschiedkundig denk ik echter wel dat tolerantie voor kleurlingen er wel was. Bekend is Louis Alons
http://www.genealogy.henny-savenije.pe.kr/tng/getperson.php?personID=I113681&tree=savenije
Maar ook andere. Voor andersdenkden was dit niet het geval, de statie in Kleinemeer is een ander voorbeeld.
Hieronder een stukje geschiedenis
Van 1710 tot ca. 1870 heeft in Kleinemeer een rooms-katholieke schuilkerk gestaan, gewijd aan St. Willibrordus. Het doopvont van deze kerk bevindt zich nu in de Willibrorduskerk in Sappemeer.
De historie van de St Vitusparochie
De jaren 1595 – 1796 (VIII)
De opvolger van de in 1716 overleden pastoor Pese heeft over de gevolgen van de vergroting van de kapel van Kleinemeer het volgende opgeschreven:
“In ’t Jaar 1716 ben ik Joannes Toll tot deze statie gezonden in de hoop op den feestdag van Allerheiligen den eersten dienst te oefenen. Edog hebbe tot mijn groote droefheid den godsdienst door de Edelm. Heeren Staten (van Groningen) verboden gevonden. Hebbe derhalve mij genootsaakt gevonden eenigen tijd tot Groningen bij den seer Eerw. Heer Gerardus van den Berge, Aartspriester, op te houden, daarna in ’t geheim nu hier dan daar den godsdienst gepleegt, edog na verloop van een halfjaar van d’Edelm. (niet sonder groote oncosten) de coniventie geobtineert van den godsdienst hier ter plaats te mogen oeffenen”.
Uit het vorenstaande blijkt wel duidelijk dat de begintijd van de statie Kleinemeer moeilijk was. “Gedurende 73 Jaren was die kerk de eenige, niet alleen voor de gezamenlijke Veenkoloniën, maar ook voor eerder genoemde (blz. 21) oudere dorpen, in zover daar nog aanhangers van de leer der vaderen waren overgebleven of er zich nieuw gevestigd…
Ik denk dat je volledig gelijk hebt, Ik verbaasde me er bijvoorbeeld over dat, toen ik Istanbul bezocht, dat het tot de eerste wereldoorlog, de grootste Joodse gemeenschap had, niet te vergeten dat de paus van de Grieks orthodoxe kerk, sinds de oudheid aldaar verbleef. Ook in Tunesie, verbaasde ik me erover dat er zoveel Christelijke kerken waren in Tunis, de mohammedanen waren mogelijk toleranter dan de Nederlanders
Dank voor je uitvoerige reactie, die ik helaas niet eerder zag vanwege een computercrash, terwijl hij in het moderatieregister zat.
Aanvullend: in 1753 werd de nieuwe katholieke kerk van Winschoterzijl bestormd en geplunderd:
En in 1783 kon de eerste steen van de katholieke kerk van Pekela louter onder bescherming van de sterke arm worden gelegd. (Hierover maak ik nog wel eens een verhaal voor Stad & Lande.)
De tweet van Guus was wel wat naïef. Iedereen weet zo onderhand wel dat de Nederlandse geschiedenis niet uit louter brave Hendrikken bestond. Maar de laatste jaren schieten we wel heel erg door met het telkens willen benadrukken hoe slecht Nederland in het verleden wel niet was. Daar waar men voorheen te veel vanuit een gevoel van exceptionaliteit de geschiedenis van Nederland ophemelde, schieten we nu door naar het andere uiterste en benoemen we toch vooral wat er niet goed ging; Je moet echter alles in het juiste perspectief (oftewel tijdgeest) plaatsen en er voor waken het verleden niet te veel vanuit ons hedendaagse normen en waarden te willen beoordelen.