Een hiërarchie van Drentse kerspelen (1524)

Geïntrigeerd door enkele opmerkingen over ‘ploegen’ als belastinggrondslag in het laat-middeleeuwse Drenthe, kwam ik via via terecht bij een lijstje uit 1524, dat de Drentse archivaris Magnin ooit opdiepte uit het stadsarchief van Hasselt. Het bevat de verdeling van de Drentse bijdrage aan de bezetting van Hasselt door soldaten van de Utrechtse bisschop, waarbij de grondslag bepaald werd op 600 ploegen Deze ploegen, die ook wel heetten te staan voor volle erven, bleken in 1524 als volgt verdeeld over de Drentse kerspelen, waarbij ik die kerspelen op volgorde van hun aantallen ploegen heb gezet :

Wat opvalt aan dit lijstje is dat de eerste tien kerspels vrijwel allemaal hoog en droog op het centraal Drents plateau liggen. In de middengroep zitten er nogal wat uit het Noordenveld en het Dieverderdingspil, (dus de Kop van Drenthe en het zuidwesten), terwijl het laatste tiental kerspelen op de lijst voornamelijk oude, laag gelegen veendorpen aan de rand van het Drents plateau omvat. Die oude veenontginningen droegen dus weinig bij aan de hoofdsom, en centraal en hoog en droog liggend Drenthe betaalde juist veel. Verder valt de positie van Meppel als handelsnederzetting en toekomstig stadje nogal tegen, evenals die van Eelde, waar het later wemelde van de buitenplaatsen.

Op de lijst ontbreken de zelfstandige heerlijkheden Ruinen en Coevorden. De veenkoloniën Hoogeveen en Gasselternijveen bestonden nog niet. En Assen was nog een klooster.