De familienaam Jager

Als je de dragers van de familienaam Jager naar de herkomst en betekenis van die naam vraagt, zal een grote meerderheid menen dat een voorvader dat beroep uitoefende en ‘dus’ wild schoot voor zijn broodwinning. Deze verklaring lijkt net zo voor de hand te liggen als die voor Boer, Bakker, Timmerman, Slager, Koopman, Schipper etc.

Maar wat voor de hand ligt, hoeft nog niet juist te zijn. Laten we eerst eens kijken naar het kaartje van de gemeenten waar in 2007 deze familienaam in meerdere of mindere mate in absolute aantallen voorkwam in de telefoongidsen:

De stad Groningen spant dan de kroon met 391 naamdragers, in de gelijknamige provincie gevolgd door de gemeenten Veendam (207), Hoogezand-Sappemeer (138), Menterwolde (133), Scheemda (103) en Delfzijl (101). De aantallen van de stad Groningen en Veendam worden elders in den lande nergens overtroffen. Enschede en Amsterdam kennen hier de grootste concentraties Jagers (178 om 162), terwijl in Friesland Leeuwarden (136) en Smallingerland (116) er bovenuit steken, wat in Drenthe geldt voor de gemeenten Emmen (118), Assen (107) en Tynaarloo (105). Opmerkelijk is verder dat de naam onder de grote rivieren nauwelijks voorkomt, net of ze daar nauwelijks professionele wildschutters hebben gehad.

De concentratie van de naam in het noorden krijgt nog veel meer reliëf op een kaartje van de percentages Jagers op het totale aantal naamdragers per gemeente in 2007:

De concentratie ligt dan helemaal in het Noorden, met name de gemeente Menterwolde, met als goede tweede en derde Veendam en Scheemda. In Menterwolde draagt zelfs meer dan 1 % van de mensen in het telefoonboek de naam Jager, Verder is de familienaam in heel Oost-Groningen met uitzondering van Westerwolde goed vertegenwoordigd, terwijl er ook relatief veel Jagers voorkomen in de veengebieden van Friesland en in Noord- en Midden-Drenthe (met o.m. Smilde).

Als we dan zestig jaar teruggaan in de tijd, en wel naar de Volkstelling van 1947, dan blijkt die noordelijke concentratie nog veel pregnanter te zijn geweest:

Met 1951 van de 5180 gezinshoofden die deze familienaam droegen, herbergde de provincie Groningen zelfs 37,7 % van alle Jagers. Gemeenten die eruit sprongen waren destijds Groningen, Veendam, Winschoten, Muntendam, Meeden, Hoogezand, Slochteren en Scheemda. De tweede provincie, Friesland, lag met een aandeel van 17 % op het landelijke totaal aantal Jagers een straatlengte achter.

Je zou kunnen veronderstellen dat die concentratie in Groningerland verder terug in het verleden, nog groter zou zijn. Voor de periode 1811-1821 geeft de landelijke genealogische website WieWasWie 652 kinderen, bij de burgerlijke stand aangegeven met de achternaam (De) Jager. Daarvan werden er 243 geboren in Groningerland, oftewel 37,3 %. Dat cijfer komt nagenoeg overeen met het percentage uit 1947 – Groningerland mocht dan van alle provincies de meeste Jagers voortbrengen, maar haar aandeel lijkt tussen 1811 en 1947 min of meer gelijk te zijn gebleven – het had dus ook in die vroege periode zeker niet het alleenrecht.

Tot slot ben ik dan nog via Alle Groningers voor die vroege periode 1811-1821 nagegaan, welke Groningse gemeenten eruit sprongen qua baby’s met de achternaam Jager. Dat bleken de stad Groningen (29), Meeden (18), Muntendam (15), Hoogezand (10), Delfzijl (10) en Nieuwolda (10). Ook toen al kwamen de Jagers vooral voor in Oost-Groningen, en dan met name de Veenkoloniën.

Waarom dat zo was? Voor een antwoord op die vraag kunnen we te rade gaan bij het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Dat geeft als negende verklaring voor de term ‘jager’: scheepsjager, oftewel “de bestuurder, drijver, en geleider — man of jongen — van het paard of de paarden voor een vaartuig dat gejaagd wordt”. De verkorting van scheepsjager tot jager werd weliswaar ook elders gebruikt, zo tonen de WNT-voorbeelden opnieuw aan, maar de veenkoloniën werden in buitengewone mate bepaald door hun infrastructuur van kanalen, diepen en wijken. Hier waren dus meer dan elders scheepsjagers in touw, vandaar dat hier ook meer dan elders mensen de familienaam Jager kozen om zich te onderscheiden van mensen met een ander beroep.