’t Hooihuis lijkt oudste heerd van provincie
Geplaatst op: 3 april 2008 Hoort bij: Stad toen Een reactie plaatsen
Volgens de gemeente Groningen dateert het Hooihuis, op het adres Friesestraatweg 422, uit 1610. Daarmee is het voor zover bekend de oudste nog bestaande boerderij van de hele provincie.
De datering 1610 kwam uit jaarringen-onderzoek in het gebintenstel dat het schuurdak draagt. Heel vaak vormen die schuurgebinten het oudste onderdeel van een boerderij. In het Hooihuis werd het stel destijds van nieuw hout gemaakt, want er zijn geen sporen van eerder gebruik. De bouwers maakten het stel van grenen dat over zee aangevoerd is uit het zuiden van Zweden.
Na de Reductie (1594) en het afsluiten van Twaalfjarig Bestand (1609) is er nauwelijks meer oorlog gevoerd in de omgeving van de stad. Voortaan werden boerderijen niet meer gebrandschat, vandaar dat boeren de kust veilig achtten voor nieuwbouw van grote schuren. Dat gebeurde ook op de plek van het Hooihuis, waar al veel eerder bewoning was.
In de twaalfde of dertiende eeuw werd hier in een meander van het Eelderdiep en temidden van uitgestrekte rietvelden en woldlanden een wierde opgeworpen. Deze wierde en de nederzetting erop vormden vervolgens een belangrijk oriëtatiepunt voor de verkaveling en ontginning van het gebied. Zowel de westelijke als de noordelijke grens van het stadgebied kwamen met dijken en sloten op het Hooihuis uit. Feitelijk eindigde bij het Hooihuis de marke of de stadsvrijheid van Groningen, en begon hier het rechtsgebied van de Friese Ommelanden.
- Zie ook het proefschrift van Jan van de Broek, hoofdstuk 2 (zoek in de pdf op Hooihuis).
- De gebinten van een boerderij in de buurt.
groninganus 
Oh, die tekening; prachtig! Wat weer een mooi verhaal Gelkinghe. Dank daarvoor. Ik zal even opletten de volgende keer dat wij ter hoogte van Friesestraatweg 422 zijn! (Ik ga hem in ieder geval even googlen op google earth..)
@Dondersteen,
Op pagina 273 en 275 van de gelinkte dissertatie staan een foto en kaartjes aan de hand waarvan je je goed oriënteren kunt. Het lijkt me inderdaad wel een aardige lokatie voor jullie hobby!
’t Is een hele mooie vondst. De naam ‘hooihuis’ suggereerde al een zekere ouderdom: zo heet een bepaald type stolpboerderij. Maar dat is een instinkertje: de naam Hooyhuyse – een voorwerk van het klooster Selwerd – bestond al in 1422.
De Friese schuur was overigens in 1610 al een jaar of vijftig in Friesland en Oost-Friesland bekend. De belangrijkste regio’s van waaruit deze nieuwe bouwwijze zich verspreidde, waren Vlaanderen en Noord-Holland. In Noord-Holland ging men er ook toe over de woonvertrekken in de schuur te integreren, waardoor de stolpboerderij ontstond. Rond 1610 bouwden Hollandse kolonisten de eerste stolpboerderijen of ‘Haubarge’ in Sleeswijk-Holstein, nadat de gewone ‘bergschuur’ hier al een tijdje bekend was. In Bunderneuland bij Nieuweschans verrezen in 1605 de eerste voorlopers van de Oldambster boerderijen, gebouwd door timmerlui uit West-Friesland.
Prachtig zijn de dubbele schoren, ook wel zwingen of jaagbanden genoemd. Je vindt dezelfde constructie bij het voormalige schathuis van de Warffumborg, Kloosterweg 8 te Warffum. Wolfgang Rüther van de Denkmalpflege Niedersachsen heeft hier met enkele studenten onderzoek gedaan: datering 1612-1613. Maar wel eikenhout.
Interessant zijn in Warffum de insteekgaten voor een kapgebint dat bovenop het gewone gebint stond. Dit om het dak extra te ondersteunen. Men had aanvankelijk niet zulke lange dunne stammetjes uit Scandinavië, zodat men nog halverwege extra steun voor de sporen nodig had. Bij latere verbouwingen werd dit gebint verwijderd, maar soms zie je het nog (bv. de Oude Hof in Kloosterburen). ’t Zou me niet verwonderen als het Hooihuis ook zo’n uitgebreide kapconstructie heeft gehad.
Die kapgebinten of ‘dakstoelen’ worden normaliter in verband gebracht met boerderijen in Vlaanderen en Zuidwest-Nederland. In het Groningerland vind je ze vooral bij kerken. Maar de laatste jaren worden steeds meer boerderijen gevonden die oorspronkelijk ook zo’n kapgebint hadden. Zelfs in de oudste Noord-Hollandse stolpboerderijen. Daaruit blijkt maar weer dat de grote kloosterschuren uit Vlaanderen en hun latere opvolgers waarschijnlijk model gestaan hebben voor onze Fries-Groningse schuren.
Het oudste dekbalkgebint voor een schuur dat we nu kennen is dat van het voormalige schathuis van de Menkemaborg. Dit was oorspronkelijk een deftige boerenschuur. Batjes en Ladrak dateerden het gebint op 1524. Na 1550 werden in Friesland en Oost-Friesland meerdere van deze grote schuren gebouwd, meestal bij kloosters of herenhuizen. Ook de kloosters Feldwerd en Heiligerlee hadden zulke schuren, die niets onderdeden voor de 19e-eeuwse Groninger schuren. Niets daarvan is Рvoorzoverre we nu weten Рin Groningen en Friesland bewaard gebleven; in de Krummh̦rn staat een schuur uit 1578. Daarom zijn deze vroeg-17e-eeuwse vondsten extra leuk.
En voor de liefhebbers: de dissertatie van Wolfgang Rüther over de Krummhörn is nu te downloaden.
Klik om toegang te krijgen tot diss_ruether.pdf
http://maps.google.com/?ie=UTF8&ll=53.236057,6.515568&spn=0.004418,0.014334&t=h&z=17
local.live.com heeft ‘m jammer genoeg nog niet in 3D, maar heeft wel een wat recentere kaart.
Ik zag op http://www.wijkraadpaddepoel.nl/coppermine/displayimage.php?album=6&pos=23 overigens dat ik precies op P III woon.
Prachtige reportage van het oudste gebouw van Stad en Ommeland. En gevoel voor détails omtrent (d?) de duurzaamheid daarvan, met een foto van het dakgedeete dat er robuust uitziet, want als het boven begint te rommelen….
Ik blijf alle vertrouwen er in houden.
ozo
Update: Marcel Verkerk die het gebouw ontdekte, mailde mij dat de schuur van boerderij Hooihuis geen sporen van een eventueel kapgebint (een ‘dakstoel’) heeft.
Marcel doet dit werk namens de gemeente Groningen. Pluimpje voor de gemeente. Andere gemeenten hebben weliswaar niet zoveel geld als de Stad, maar het zou goed zijn als er toch een inventarisatie gemaakt wordt van de oudste boerderijen. Want zoiets bestaat nog niet.
Zie ook http://www.regiokrantgroningen.nl/r6e02/r6e0209.htm