Vliedende tijd

De eerste en oudste betekenis van filosoof is: “Iemand die de kennis bemint en aankweekt, die de wijsheid en wetenschappen beoefent, een vriend van geleerde onderzoekingen, een geleerde.” (WNT)

Rembrandt portretteerde er een paar, maar van te veraf, en bovendien hadden ze louter boeken. Mij gaat het ook om de andere voorwerpen waarmee de filosoof wordt omringd. Die vind je vooral bij meesters van de tweede garnituur.

Abraham van der Hecken schilderde omstreeks 1635 bijvoorbeeld deze gemelijk opkijkende wijsgeer.  De paperassen waaruit hij passages copieert zouden in een officieel archief met gezwinde spoed naar de restauratie-afdeling gaan. Deels heeft hij ze neergezet tegen een globe, symbool van de universaliteit of het al. In de nis achter hem valt de crucifix op. Maar daarnaast staat er een zandloper, symbool van de vliedende tijd, en ligt er een schedel, symbool van de dood:

De filosoof van Jacob van Spreeuwen (1645)  lijkt zich met opzet van zijn even flodderige papieren af te keren om de zaken nog eens goed te kunnen overdenken. Hij heeft het daar moeilijk mee. Dit keer leunt er een foliant tegen de globe. In de hoek hangt de zandloper. Een schedel ontbreekt:

De filosoof van een anonieme meester omstreeks 1700, mogelijk uit de Leidse fijnschilderschool, houdt zijn boeken wat netter en beschikt verder alleen nog over een zandloper:

Uit Duitsland komt deze tijdgenoot, al even keurig in zijn boekbehandeling, en in bezit van een zandloper en een schedel:

Bij alle vier komt de zandloper voor, terwijl globes en schedels nogal eens ontbreken. De zandloper was hèt waarmerk van de filosoof.